De Universiteit Twente is, met haar brede ICT-onderzoek, uitstekend voorbereid op de rol die Nederland wil spelen als gidsland voor de digitale samenleving.
Nederland wil, met alle universiteiten, pionier zijn in ‘mensgerichte informatietechnologie’, zoals de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) het in september formuleerde. Het symposium ‘Citizenship in a digital society’ illustreert nog eens dat het UT-onderzoeksinstituut CTIT daar de ‘driver’s seat’ kan innemen, aldus wetenschappelijk directeur prof. Maarten van Steen: “Ons informatica-onderzoek is recent nog als beste beoordeeld, júist vanwege de multidisciplinaire invalshoek en de verbindingen met de samenleving.” Nieuwe technologie gaat pas op een natuurlijke manier deel uitmaken van onze omgeving als adoptie een van de eerste ontwerpcriteria is. Dat geldt voor Internet of Things, waar we eigenlijk nog maar aan het begin staan. Dat geldt voor Smart Cities, duurzame steden waarin ICT onder meer de leefbaarheid, de mobiliteit en het energieverbruik op een slimme manier regelt. En dat geldt voor gepersonaliseerde online diensten. Tegelijk is het de vraag of iedereen wel kan meekomen met deze ontwikkelingen. En wat betekent het voor onze privacy? Over deze volle breedte gingen de bijdragen aan het symposium, door CTIT-onderzoekers en vooraanstaande key note speakers.
Crowd monitoring
Zo is het voor dr. Nirvana Meratnia, duidelijk dat Internet of Things (IoT) niet alleen maar gaat over individuele apparaten, apps, sensoren en verbindingen. Het gaat over een totaal aan verbindingen dat zinvol is, waarde toevoegt, nieuwe diensten oplevert. Mensen maken zelf ook deel uit van dit netwerk, bijvoorbeeld in crowd monitoring: waar zit de piekdrukte? Met IoT zijn volgens Meratnia tal van calamiteiten te voorkomen, variërend van duizenden zoekgeraakte koffers op Schiphol tot achterstallig onderhoud aan de Merwedebrug en de ramp met de Love Parade in Duisburg.
Haar UT-collega Mitra Baratchi onderzoekt bijvoorbeeld of je een ‘vingerafdruk’ kunt maken van een ruimte, zoals een aankomsthal op een vliegveld. Wat is karakteristiek voor die ruimte? Dus ook: hoe kun je afwijkingen snel herkennen? Zij doet dit met WiFi-tracking: het signaal dat smartphones uitzenden om contact te maken met een WiFi-netwerk, wordt opgevangen. De eerste experimenten in koffie-corners op de campus laten zien dat er duidelijke karakteristieken zijn te onderscheiden. Het is de kunst om dit te doen zonder privacygevoelige informatie: ‘privacy by design’ is het uitgangspunt en niet repareren achteraf.
Grijze gebieden
Maar wat ís eigenlijk persoonlijke data? Privacy-expert prof Gerrit-Jan Zwenne, advocaat en deeltijdhoogleraar in Leiden, liet zien dat de wetgeving grijze gebieden kent: ook in de aanscherping die in 2018 volledig ingevoerd moet zijn in Europa. Is het unieke MAC-adres van je smartphone persoonlijke informatie? Niet als er anonieme verkeersstromen worden gemonitord, wél als de politie op basis van die metingen wil weten of één specifieke automobilist op een zeker moment op de weg was. Zwenne is bijvoorbeeld ook betrokken bij zaken rondom ‘het recht om online vergeten te worden’. Soms werkt de wetgeving niet, zoals bij de onevenredig strenge cookie-wet die vooral irritatie opwekt. Soms hebben bedrijven of onderzoekers juist ook de neiging om heel weinig selectief te zijn, als ze putten uit Big Data. Als je het omdraait, en je afvraagt welke data je minimaal nodig hebt voor een onderzoeksvraag, krijg je minder snel te maken met privacy-issues.
Smart Cities
In het werk dat prof Siobhán Clarke presenteerde, van Trinity College in Dublin, zijn verschillende dwarsverbanden te zien met UT-onderzoek, bijvoorbeeld op het gebied van ‘smart grids’ voor de energievoorziening van de toekomst. In de steden van de toekomst gaan vraag en aanbod van energie er anders uitzien. Als veel mensen tegelijk hun elektrische auto willen opladen, en er is op dat moment weinig aanbod van energie uit wind en zon, hoe kun je dan de beschikbare ‘resources’ slim verdelen? Clarke doet ook onderzoek naar mobiliteit in de steden van de toekomst. Aan congestie, milieuvervuiling en ongelukken is veel te doen door auto’s met elkaar te laten communiceren en de besturing over te nemen. Uit het onderzoek blijkt dat al grote winst te halen is in de doorstroming door één op de vijf auto’s intelligent te maken. Technologie helpt hier, via gedragsverandering, aan het oplossen van grote maatschappelijke problemen.
Enschede
Wat doet een stad als Enschede? ICT-adviseur Hans Koenders van de gemeente liet verschillende initiatieven zien, zoals een slimme app voor mobiliteit die duurzaam gedrag beloont. Of het project 8TING, dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt persoonlijk online benadert en stimuleert. Enschede werkt veelvuldig samen met de Universiteit Twente en Saxion Hogeschool, onder meer op het gebied van crowd monitoring via WiFi-tracking en Internet of Things.
Kloof
In een digitale samenleving loop je wel het risico dat een deel van de mensen de boot mist. Prof Jan van Dijk wijst al jaren op de dieper wordende kloof tussen mensen met en zonder digitale skills. Die kloof brengt zelfs de democratie in gevaar, stelt Van Dijk. Toegang tot de voorzieningen, en wat basale vaardigheden om ‘de knoppen te bedienen’ is niet genoeg: écht meedoen vraagt bijvoorbeeld om vaardigheden die te maken hebben met het inschatten van de waarde van content, nadenken over wat je online wilt bereiken. Zijn collega prof Karen Mossberger van de Arizona State University ziet in de VS een nog grotere kloof dan in Nederland: alleen al de toegang tot breedband internet is lang niet zo vanzelfsprekend als je zou denken. Dit leidt bijvoorbeeld tot de ‘homework gap’: scholieren krijgen wel te maken met gedigitaliseerd onderwijs, maar beschikken thuis niet over een verbinding. Uit onderzoek in achterstandswijken in Chicago, blijkt dat internettoegang kan helpen om zo’n wijk te revitaliseren en de gemeenschapszin te bevorderen. Júist voor de achtergestelde groepen is veel winst te behalen, bijvoorbeeld voor online solliciteren, health toepassingen en een beter bereikbare overheid. Maar veel nieuwe gebruikers hebben alleen mobiel internet en benutten daardoor de mogelijkheden niet ten volle.
Gelukkiger in digitale samenleving?
Prikkelende stellingen als ‘Privacy wordt de nieuwe valuta’ of ‘De digitale samenleving maakt ons gelukkiger’ zetten de sprekers en de zaal aan het denken.
Het symposium bood veel ruimte aan promovendi om hun werk te tonen, in posters en tijdens pitches van niet meer dan drie minuten. Er waren prijzen voor de beste pitch en de beste poster.
