Wat doet technologie met de mens – en met onze cultuur? En hoe kan een beter begrip van deze relatie bijdragen aan duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoorde innovatie? Peter-Paul Verbeek over 'techno-antropologie' in zijn oratie aan Aalborg University.
Verbeek (1970), hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente, inaugureert op 7 en 8 september als honorary professor (gasthoogleraar) aan Aalborg University en haar campus in Kopenhagen. Zijn oratie handelt over ‘techno-antropologie’, en hoe de politieke dimensie van technologie daar een plaats in kan hebben.
‘Techno-Anthropology’ – zoals de leerstoel heet – is aan Aalborg University verbonden aan de onderzoeksgroep met dezelfde naam, die weer verbonden is aan een masteropleiding Techno-Anthropology. Onderzoek en onderwijs van deze groep richt zich op de relaties tussen mens en techniek vanuit de antropologie, zowel de culturele als de wijsgerige antropologie. In zijn oratie ‘Our Technological Condition: Techno-Anthropology and the Politics of Technology’ belicht Verbeek eerst de rol van technologie in de geschiedenis van de filosofische antropologie. Diverse filosofische analyses van de mens geven een funderende rol aan technologie, van Ernst Kapp tot André Leroi-Gourhan en van Helmuth Plessner tot Bernard Stiegler. En technologie kan worden beschouwd als ‘de menselijke conditie’.
Technologie: niet alleen mensenwerk
Maar als de mens een door en door technologisch wezen is, wat zijn de implicaties? Volgens de filosoof Immanuel Kant heeft een mens zich drie grondvragen te stellen: wat kan ik kennen? wat moet ik doen? wat mag ik hopen? Deze vragen bestrijken de domeinen wetenschap, ethiek en religie – en worden altijd mede beantwoord door technologie, aldus Verbeek. “Wetenschappers verkennen de wereld met behulp van instrumenten, ethische kaders ontwikkelen zich in wisselwerking met techniek, en technologische mogelijkheden verleggen telkens weer de grens tussen wat maak- en beheersbaar is en wat ons overkomt. Wetenschap, ethiek en religie zijn kortom niet slechts mensenwerk, werk van mensen – ze worden in hoge mate mede bepaald door technologie.”
Met dat technologisch bemiddelde karakter van het menselijk bestaan komt bij Verbeek nog iets in het vizier: de sfeer van de politiek. “Bepalen technologieën ook de politieke vragen die we ons stellen? In de politieke theorie van techniek wordt heus wel erkend dat technologieën een politieke lading kunnen hebben: ze kunnen mensen binnen- en buitensluiten, en machtsverhoudingen belichamen – denk aan de macht van Google over onze informatievergaring, en de filter-bubbels en commerciële belangen die daarmee gepaard gaan. Maar uiteindelijk, volgens de bestaande theorie, ligt de macht toch bij de mens, die via techniek controle zou uitoefenen.”
Naar een politieke theorie van technologie
Zelf bepleit Verbeek een alternatieve politieke theorie van technologie: een die technologie een rol geeft in het hart van politiek zelf. Met een beroep op Dewey en Latour laat hij in zijn oratie zien hoe techniek niet alleen macht kan uitoefenen, maar ook vormen van politiek engagement kan organiseren. Volgens Dewey bestaat politiek hierin dat zich gaandeweg een ‘publiek’ vormt rondom een ‘kwestie’: mensen komen bij elkaar omdat ze ergens een gedeelde betrokkenheid op hebben. Verbeek: “En precies hier zie je ook technologie haar bemiddelende rol spelen: in het vormen van een publiek en van engagement met politieke kwesties - denk aan de rol van sociale media en de huidige discussie over Fake News.”
Peter-Paul Verbeek (1970) is hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente en co-director van het DesignLab. Hij is lid van de wetenschappelijke redactieraad van SATS. Journal for Northern Philosophy enPhilosophy & Technology. Hij houdt regelmatig lezingen over de maatschappelijke rol van technologie en de relaties tussen mens en techniek, en neemt actief deel aan publieke discussies over wetenschap, technologie en samenleving.
De Deense Aalborg Universitet, die ook een vestiging heeft in Kopenhagen, maakt, net als de Universiteit Twente, deel uit van het European Consortium of Innovative Universities (ECIU).
