Het idee dat wetenschap ware en zekere kennis biedt staat al lange tijd onder druk. Dat neemt niet weg dat er zoveel wél kan met wetenschap. ‘Ik bouw aan een wetenschapsfilosofie waarin je wetenschap meer moet zien als een plek waar onderzoekers ‘kennis maken’. Mijn pleidooi is dat onderzoekers zich bewust zijn van de eigen interpretatiekaders en deze actief gaan onderzoeken’, dat stelt prof. Mieke Boon van het onderzoeksinstituut MESA+ van de Universiteit Twente. Zij spreekt haar intreerede als hoogleraar ‘Filosofie van wetenschap in praktijk’ uit op donderdag 10 mei 2012. De titel van haar rede luidt: ‘Structureren en interpreteren – Kennis maken met filosofie.’
Het gangbare beeld van wetenschap als zoektocht naar ware kennis is volgens de Twentse filosoof (en van huis uit chemisch technoloog) niet productief voor het begrijpen van de technische wetenschappen. Boon: ‘Mijn filosofische werk richt zich op een beeld van wetenschap dat een alternatief kan vormen voor het idee dat echte wetenschap waarheid en zekerheid biedt. De technische wetenschappen als voorbeeld van wetenschap blijkt buitengewoon vruchtbaar te zijn in het ontwikkelen van zo’n alternatief.’
Uitgangspunt voor het alternatief van Boon is de kennistheorie van Immanuel Kant. Deze kennistheorie stapt af van het idee dat onze waarnemingen en kennis in een afspiegelingsrelatie staan tot de werkelijkheid. In plaats daarvan is het uitgangspunt dat mensen kennis maken doordat zij structuur aanbrengen en betekenis geven aan wat ze zien. Dit gebeurt niet willekeurig. Structureren en interpreteren vindt plaats dankzij interpretatiekaders, waar we ons vaak niet van bewust zijn. Boon: ‘Mijn pleidooi is juist dat onderzoekers zich bewust zijn van het bestaan van de interpretatiekaders van hun discipline en dat ze deze actief gaan onderzoeken. Dat bedoel ik met het nemen van ‘epistemische verantwoordelijkheid’. Bij uitstek de technische wetenschappen tonen aan hoe wij voortdurend aan het construeren zijn. Onderzoekers doen meer dan dingen maken. Zij maken kennis en in bepaalde opzichten creëren ze zelfs de waargenomen fenomenen!’
Als concreet voorbeeld geeft Boon het gebruik van theoretische kennis en concepten over natuurlijke fotosynthese. Als je hier de stappen van energie-overdracht begrijpt, kan je deze kennis ook toepassen bij het genereren van kennis over fenomenen die nog niet eens bestaan, zoals artificiële fotosynthese. Energie-overdracht op moleculaire schaal werkt daarbij als een abstract ontwerpconcept. Zo ontstaan er weer nieuwe concepten, modellen en theorieën die Boon beschouwt als kennisgereedschap om na te kunnen denken over manieren waarop zo’n fenomeen technologisch gecreëerd of verbeterd kan worden.
Inzicht in de diverse manieren waarop onderzoekers kennis maakten en hoe die zich in de loop van de geschiedenis ontwikkelden draagt bij aan het vermogen om over de grenzen van wetenschappelijke disciplines te gaan. Ook levert dat inzicht inspiratie op voor het verbeteren van wetenschappelijke methoden en draagt het bij aan de creativiteit die nodig is voor het maken van kennis. Boon: ‘Met de leerstoel ‘Filosofie van wetenschap in praktijk’ verwacht ik een zinvolle bijdrage te leveren aan het bouwen van een nieuwe wetenschapsfilosofie die toepasbaar is binnen het onderwijs en onderzoek. Volgend jaar hoop ik een boek uit te geven over dit onderwerp.’
Over prof.dr.ir. Mieke Boon
Mieke Boon is Hoogleraar ‘Filosofie van wetenschap in praktijk’ bij de Faculteiten Gedragswetenschappen en Technische Natuurwetenschappen. De combinatie van wetenschap, techniek, filosofie, ethiek en kunst vormt een rode draad in haar carrière. Samengevat is haar passie: ‘Begrijpen van het eigen denken’. Zij publiceerde tal van artikelen en boeken, waaronder in 2009 de ‘Filosofie van het Kijken – Kunst in ander Perspectief’. Op 10 mei om 16.00 uur spreekt prof.dr.ir Mieke Boon haar rede uit op de Universiteit Twente in de Prof. ir. M.P. Breedveld-zaal van gebouw de Waaier.
Noot voor de pers:
Contactpersoon voor informatie: Communicatieadviseur drs. Martine van Hillegersberg, afdeling Persrelaties UT. Klik hier voor de gegevens van prof.dr.ir. Boon. De oratie "Structureren en interpreteren – kennis maken met filosofie" is op aanvraag elektronisch verkrijgbaar.
Foto: Rinus Baayens
