Afrikaanse olifanten gebruiken de duisternis om zichzelf tegen stropers te beschermen, zo blijkt uit een nieuwe studie.
Onderzoek uitgevoerd door Save The Elephants en de Universiteit Twente in samenwerking met de Kenya Wildlife Service laat zien dat olifanten ’s nachts meer in beweging zijn in gebieden waar veel gestroopt wordt. In plaats van te slapen, gaan zij eten en reizen.
Nachtactiviteit
Vorig jaar hield Morgan, een olifantenstier aan de kust van Kenia die gevolgd werd door middel van een GPS-halsband, de wereld in spanning nadat hij zich doelbewust in de richting had begeven van Somalië, een van de meest door oorlog verscheurde landen in Afrika. Toen Morgan bij het naderen van de Somalische grens de gevaarlijke wildernis in liep, werd hij ’s nachts actiever. Hij was alleen ‘s nachts in beweging en bleef de hele dag verborgen in dicht struikgewas – een effectieve tactiek om onopgemerkt te blijven.
Uit de studie blijkt dat olifanten ‘s nachts actiever worden als er een grotere kans op stropers is. Dit suggereert dat olifanten niet alleen bang voor hun leven zijn, maar ook intelligent genoeg zijn om te weten wanneer hun leven in gevaar is. De gedragsverandering als zij zich in een angstwekkende omgeving bevinden kan echter op de lange termijn implicaties voor hun overleven hebben.
Flexibiliteit
“Deze studie toont het vermogen van het grootste landzoogdier op aarde om zijn gedrag flexibel aan te passen om veilig te blijven,” zei Iain Douglas-Hamilton, oprichter van Save The Elephants. “Deze wijziging in bewegingsgedrag van olifanten heeft implicaties voor hun foerageringssstrategie, voortplanting en overleven, die nog niet helemaal begrepen worden.”
Het onderzoek onder leiding van Festus Ihwagi, senior onderzoeker bij Save The Elephant en promovendus aan de Universiteit Twente, maakte gebruik van een eenvoudige maar doeltreffende metriek waarmee onderzoekers de verandering in het gedrag van de olifanten nauwkeurig konden vastleggen door de gemiddelde snelheid per uur in de nacht te berekenen en deze te delen door de gemiddelde snelheid per uur van een olifant overdag om zo een ‘nacht-dagsnelheidsverhouding’ te verkrijgen.
GPS
Door het gebruik van baanbrekende GPS-volgtechnieken van Save The Elephants konden de onderzoekers de gemiddelde nacht-dagsnelheidsverhouding voor olifanten met een GPS-halsband in het ecosysteem van Laikipa-Samburu in het noorden van Kenia tussen 2002 en 2012 berekenen.
Dit gebied ligt in het hart van het langlopende GPS-volgproject van Save The Elephants, waarbij meer dan 100 olifanten uitgerust werden met GPS-halsbanden en hun bewegingen bijna in real time gevolgd werden. Het risicolandschap werd geëvalueerd met behulp van gegevens uit het “Monitoring of Illegal Killing of Elephants”-programma dat door de Kenya Wildlife Service wordt uitgevoerd in samenwerking met lokale organisaties, waaronder Save the Elephants.
Voor het nacht-dagsnelheidsverhoudingsonderzoek werden 28 vrouwelijke en 32 mannelijke olifanten gevolgd gedurende periodes van verschillende lengte, variërend van enkele maanden tot meer dan drie jaar, met GPS-locaties die hun bewegingen dag en nacht maten.
Het onderzoek spitste zich toe op twee verschillende periodes. Gedurende de eerste, van 2002 tot en met 2009, werd er op bescheiden schaal gestroopt. Gedurende de tweede, van 2010 tot en met 2012 bevond het noorden van Kenia zich op het dieptepunt van een ivoorstroperijcrisis. De nacht-dagsnelheidsverhouding van olifanten nam aanmerkelijk toe met het toenemen van de stroperij, waarbij vrouwelijke olifanten zich nog meer van de tactiek bedienden dan mannelijke. Olifantenkoeien, die in hechte families leven en vaak jonge kalveren bij zich hebben, schuwen risico’s gewoonlijk meer dan olifantenstieren.
Bedreiging
“Het tegelijkertijd volgen van olifanten en in kaart brengen van doodsoorzaken vormde een perfect natuurlijk laboratorium voor het bestuderen van het gedrag van olifanten als antwoord op een toenemen van stroperij,” zei hoofdauteur Festus Ihwagi. “De escalatie van het stropen is de grootste directe bedreiging voor het overleven van olifanten geworden. Omdat er overdag het meest gestroopt wordt, blijkt hun overgang naar nachtelijk gedrag een rechtstreeks gevolg te zijn van het gangbare niveau van stroperij.”
De onderzoekers zeggen dat de nacht-dagsnelheidsverhouding een waardevol signaleringssysteem kan zijn om te waarschuwen wanneer olifanten zich bedreigd voelen. Omdat slechts ongeveer 40% van de olifanten in Afrika in gebieden woont waar de sterfte regelmatig bewaakt wordt, zou de metriek gebruikt kunnen worden om het geografisch bereik waarbinnen de mate van stroperij wordt bewaakt te vergroten en zo anti-stroperijhulpmiddelen gerichter in te zetten.
Bevindingen
Enkele van de belangrijkste bevindingen van de studie waren:
- Olifanten in gebieden waar veel gestroopt wordt, worden ‘s nachts actiever en eten en reizen meer dan overdag.
- Op het dieptepunt van de stroperijcrisis in Noord-Kenia (2010-2012) nam de nacht-dagsnelheidsverhouding van olifanten aanmerkelijk toe met het toenemen van de stroperij.
- Zowel mannelijke als vrouwelijke olifanten bewogen ‘s nachts meer dan overdag als er veel gestroopt werd.
- De relatie tussen het niveau van stroperij en de nacht-dagsnelheidsverhouding was sterker voor vrouwelijke olifanten dan voor mannelijke.
- Deze verandering in olifantengedrag heeft potentiële implicaties op de langere termijn voor het overleven van olifanten die normaal ’s nachts rusten en overdag actiever zijn.
- In eenzelfde periode bewegen olifanten in gevaarlijke gebieden ‘s nachts meer dan olifanten in veiliger gebieden, hetgeen doet vermoeden dat stroperijdruk, in tegenstelling tot andere factoren als seizoensinvloeden, er de oorzaak van is dat olifanten hun gedrag veranderen.
Het volledige onderzoek is te lezen via: Ihwagi et al. (2018) Night-day speed ratio of elephants as indicator of poaching levels. Ecological Indicators, 84: 38-44. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2017.08.039.
Foto's: Richard Moller (bovenste foto) en Ryan Wilke, Save the Elephants
