Op 15 oktober hield techniekfilosoof Peter-Paul Verbeek zijn oratie aan de UT. In zijn onderzoek kijkt hij naar de relatie tussen mens en techniek. Waar ligt de grens van de mens?
We maken vaak een harde scheiding tussen mens en techniek. Onterecht, volgens Verbeek. Zo'n harde scheiding is niet te maken. Mensen zijn van nature al technologische wezens. Bovendien raken mens en techniek steeds meer met elkaar verweven. Door het naar elkaar toe groeien van nanotechnologie, biotechnologie, informatietechnologie cognitie- en neurowetenschap ontstaan er steeds meer mogelijkheden om technologisch in te grijpen in de mens. Daardoor hebben we nieuwe kaders nodig om de mens te begrijpen, en om ethische vragen te stellen.
In zijn rede haalt Verbeek hiervan diverse voorbeelden aan. "Zo worden hier in de vakgroep van Clemens van Blitterswijk technieken ontwikkeld om menselijk weefsel te kweken uit stamcellen. Hiermee is het mogelijk om gaten in botweefsel te herstellen die door kanker zijn ontstaan."
"Verder worden hier onder leiding van Albert van den Berg met behulp van nanotechnologie laboratoria op chipformaat ontwikkeld, die bijvoorbeeld als pil ingeslikt kunnen worden om al in een vroeg stadium darmkanker vast te kunnen stellen."
www.youtube.com/v/Dm_OFaFHKvw&rel =0
DEEP BRAIN STIMULATION
Als derde voorbeeld om de verwevenheid van technologie en mens duidelijk te maken, haalt Verbeek de technologie van Deep Brain Stimulation (DBS) aan. "Deze technologie, die mede aan de Universiteit Twente wordt ontwikkeld, helpt om de symptomen van de ziekte van Parkinson te verminderen. Er worden elektroden diep in de hersenen aangebracht, die bepaalde hersendelen stimuleren. In veel gevallen worden echter niet alleen de Parkinsonsymptomen minder, maar ondergaan mensen ook een karakterverandering. Met het apparaat ingeschakeld zijn ze dus een ander mens, dan met het apparaat uitgeschakeld." Dit roept volgens Verbeek verschillende ethische vragen op. "Op welke manier kan iemand met een DBS nog 'zichzelf' zijn? Hoe kan een afweging worden gemaakt tussen het belang van minder ziekteverschijnselen en de soms ingrijpende persoonlijkheidsverandering die mensen ondergaan? En hoe kan deze technologie verantwoord worden ontworpen en toegepast?"
GRENSBEWAKER
Tot op heden stellen ethici zich volgens Verbeek nog te vaak op als grensbewaker die bepaalt tot waar de techniek mag binnendringen in de sfeer van de mens. "Zodra technologie te diep hierin binnendringt, moet de ethiek aan de noodrem trekken, zo is het idee. Maar een ethiek die alleen maar grenzen probeert te stellen, plaatst zich buiten het debat en trekt aan een noodrem die nergens op is aangesloten."
Het menszijn heeft volgens Verbeek van meet af aan een technologisch karakter. Als gevolg van de genoemde technologische ontwikkelingen, is de grens tussen beide bovendien steeds moeilijker te trekken. De hoogleraar pleit daarom voor een andere benadering van de ethiek. Een benadering waarbij de ethiek de rol van grensbewaker loslaat en een actieve rol in de ontwikkeling en inbedding van techniek opeist. "Ethici moeten niet tegenover technologen gaan staan. Ze moeten juist kritisch met ze meedenken. In plaats van de grens tussen mens en techniek te bewaken, moet de ethiek op zoek naar een verantwoorde vermenging van beide. Niet het op afstand beoordelen van technologie, maar het begeleiden van ontwikkelingen wordt dan de kerntaak van de ethiek."
Dat betekent volgens de techniekfilosoof echter niet dat we niet meer kritisch moeten zijn op nieuwe technologische ontwikkelingen. "Het is juist andersom: alleen door de verwevenheid van mens en techniek serieus te nemen en goed te doordenken, kan de ethiek invloed uitoefenen op het ontwerp en gebruik van technologie."
CV
Peter-Paul Verbeek (1970) is hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek aan de Universiteit Twente en directeur van de masteropleiding Philosophy of Science, Technology, and Society. Momenteel werkt hij aan een VIDI-project, waarin hij zoekt naar de grens tussen mens en techniek. Sinds 2009 is Verbeek lid van De Jonge Akademie, die onderdeel uitmaakt van de KNAW. Op 15 oktober spreekt hij om 16.00 uur zijn intreerede uit in de grote kerk aan de Oude Markt te Enschede. De tekst van de oratie 'De grens van de mens: over techniek, ethiek en de menselijke natuur' is op verzoek digitaal beschikbaar via onderstaande contactpersoon.
