In 2023 zal het eerste nummer van het ‘Journal of Human-Technology Relations’ verschijnen. Het wordt een Diamond Open Access tijdschrift dat de UT zelf uitgeeft. Een blad waarin onderzoekers én studenten kosteloos kunnen publiceren, en dat iedereen kosteloos kan lezen. Peter-Paul Verbeek, Universiteitshoogleraar Filosofie van Mens en Techniek, en Michelle de Boer, projectmanager Society & Technology, vertellen waarom ze dit journal opzetten en wat daarbij komt kijken.
Onder voorzitterschap van Peter-Paul Verbeek vond in 2018 de eerste zeer succesvolle ‘Philosophy of Human-Technology Relations conference’ op de UT plaats. In juli dit jaar vindt alweer de derde editie van deze conferentie plaats, in Kopenhagen. De eerste ‘PHTR’ -conferentie bracht een brede groep mensen bijeen die de interactie tussen mensen en technologie analyseert. Van mensen uit de robotica, zorg en vormgeving tot en met filosofen, sociologen en antropologen. Zo ontstond een ‘PHTR-community’ die ook een publicatiekanaal nodig had.
Kosteloze toegang voor lezers én voor auteurs
Door corona was de PHTR-conferentie in 2020 volledig digitaal, vertellen Verbeek en De Boer. Dat had een gunstig bijeffect: ‘Hierdoor konden mensen uit alle hoeken van de wereld meedoen. Ook onderzoekers die niet de financiële middelen hebben om te reizen. Dat leidde tot een waardevolle uitbreiding van het PHTR-netwerk naar nieuwe gebieden. En het liet zien dat als je mensen op een laagdrempelige, kosteloze manier in staat stelt deel te nemen, dit leidt tot een bredere blik. Daarom willen we dat ons HTR-journal echt helemaal Open Acces is. Dus kosteloze toegang voor lezers én voor auteurs. Dat heet “Diamond Open Access”. Maar aan het uitgeven van een tijdschrift zijn natuurlijk wel kosten verbonden, dus het is een vrij radicaal plan!’
Uitgave in eigen beheer vanuit de UT
Verbeek en De Boer gingen eerst op zoek naar een goede plek om het tijdschrift onder te brengen. Ze kozen er uiteindelijk voor om hun journal niet via OpenJournals.nl - een platform van NWO en de KNAW - uit te geven maar in eigen beheer vanuit de UT. ‘Bij OpenJournals betaal je een jaarlijkse fee en zit je nog steeds met kosten voor eindredactie en opmaak. Er is gratis software beschikbaar, te weten Open Journals Systems (OJS). En als we het in eigen beheer doen, hebben we optimale vrijheid. Bovendien is het profilerend voor de UT: het onderwerp, de combinatie van technische en sociale wetenschappen, past goed bij de UT. Dat neemt niet weg dat OpenJournals.nl een heel belangrijk platform is. De tijd zal leren of Diamond Open Access journals uiteindelijk bij de afzonderlijke universiteiten zullen worden ondergebracht of bij een landelijk platform.’
Financiering van de BMS-faculteit voor vijf jaar
Het BMS-faculteitsbestuur was bereid voor vijf jaar financiële ondersteuning te bieden voor het project, zegt Verbeek. ‘We gaan wel na twee jaar evalueren. We hebben ook het geluk dat ‘Library, ICT Services en Archives’ (LISA) geen kosten rekent voor de ondersteuning door functioneel beheer, omdat LISA dit als een pilot ziet. Verder heb ik als universiteitshoogleraar wat extra budget dat ik naar eigen inzicht voor de wetenschap mag inzetten. En Michelle (de Boer) is ook projectmanager voor mijn universiteitshoogleraarschap waardoor we wat flexibeler kunnen werken.’
De Boer is voor een dag per week ‘managing editor. De hoofdredactie doet Verbeek samen met Olya Kudina, Universitair Docent aan de TU Delft. Het ‘Journal of Human-Technology Relations’ is ook verbonden aan het Zwaartekrachtprogramma ‘Ethics of Socially Disruptive Technologies’ waarbinnen Verbeek een van de principal investigators is.
Front-end, back-end en workflow inrichten
De kosten zitten vooral in de tijd die je nodig hebt om alles uit te werken en uit te zoeken, verheldert Verbeek. ‘Je moet eerst een goede organisatiestructuur opzetten met ‘chief’ en ‘associate’ editors van goede reputatie. Je moet het front-end van het platform (de website) inrichten voor je lezers en de back-end voor de auteurs, reviewers en copy- en lay-out editors auteurs. Bij het inrichten van de workflow liepen we tegen allerlei vragen aan. Welke licenties gaan we gebruiken? Aan welke kwaliteitseisen moeten we voldoen om opgenomen te worden in de Directory of Open Access Journals en citatie-indexen als Scopus? Hoe gaan we archiveren?’
UT-breed teamwork
De Boer vult aan: ‘Je hebt een ontwerp voor een logo en de cover van het journal nodig. We willen ons aansluiten bij de Commission on Publication Ethics (COPE). We moeten voldoen aan de plagiaatcheck. De informatiespecialisten en andere UT-collega’s hebben ons veel geholpen. We hebben gemerkt dat binnen de UT de kennis over al deze aspecten verdeeld is over veel verschillende mensen. Het is echt teamwork en inspirerend om zo nauw samen te werken met veel verschillende mensen binnen de UT.’
Het zou fijn zijn als de kennis die nodig is voor het uitgeven van een OA Journal op één plek in de UT gebundeld kan worden, merkt De Boer op. ‘Het zou mooi zijn als we binnen de UT een eigen OA-uitgeverij zouden kunnen starten. Dan worden we beter zichtbaar. De TU Delft heeft al een eigen OA-uitgeverij Delft Open die al een ruim aanbod van open journals uitbrengt.’
Verbeek vindt het erg inspirerend om het journal in eigen beheer uit te geven. ‘We kunnen nu experimenteren met formats. Studenten kunnen artikelen op basis van hun (bachelor)scriptie publiceren en we gaan ook ‘pictorials’ [artikelen die vooral uit beelden bestaan, red.] en recensies van tentoonstellingen met een technisch karakter publiceren. Het is een voorrecht om hier vanuit de UT zoveel ruimte en vertrouwen voor te krijgen.’
Financiering voor de langere termijn
Het is natuurlijk maar de vraag of de UT het ‘Journal of HTR’ ook op de langere termijn wil blijven betalen, stelt Verbeek. ‘We zitten nu met de hele wetenschap in een experiment. De Nederlandse universiteiten zouden met elkaar kunnen gaan afspreken wie welke journals gaat runnen. Dus dat ze een deel van het geld dat ze nu kwijt zijn aan dure abonnementen, gaan steken in het zelf uitgeven van Diamond OA Journals. Dat moeten dan wel journals van hoge kwaliteit zijn, en je hebt tijd nodig om dat te bewijzen.’
Een andere optie is dat het HTR-journal zich na enige tijd laat overnemen door een uitgever en een Gold Open Access Journal wordt. Maar dat wil Verbeek liever niet omdat hij het oneerlijk vindt dat auteurs dan moeten betalen om te publiceren. ‘Dat vormt een grote drempel voor onderzoekers van universiteiten uit minder welvarende landen.’
Double blind peer review
Wordt de peer review voor het HTR-Journal ook open? Verbeek en de redactieraad hebben besloten dat voorlopig niet te doen. ‘Het is nu van groot belang om een goede reputatie op te bouwen en double blind peer reviewen helpt daarbij. Onze lezers moeten kunnen vertrouwen op het kwaliteitsoordeel van het journal. Open peer review is ook wat lastiger in de geesteswetenschappen dan in de technische wetenschappen.’
