Drijft technologie ons uiteen, doordat online algoritmen ons voor-al nieuwsfilmpjes en nieuwsartikelen tonen die onze standpunten bevestigen? Of hebben we online zelf steeds vaker een voorkeur voor extreme standpunten?
Gepubliceerd in Computeridee. Tekst Jolein de Rooij
Het internet drijft ons uit elkaar, zo voorspelde internet-activist Eli Pariser in 2011 in zijn boek The Filter Bub-ble. Techbedrijven programmeren hun algoritmen namelijk zo, dat we vooral te zien krijgen wat ons al interesseert of wat we al vinden. Volgens Pariser komt die keuze voort uit een commercieel belang: zo blijven we ergens net iets langer hangen, waardoor de kans toeneemt dat we op een advertentie klikken. Fijn voor de industrie, maar minder goed voor de mensheid, zegt Pariser. Als we niet oppassen, komen we ongemerkt namelijk allemaal in onze eigen filterbubbel terecht. Voor je het weet lijden we massaal aan blikvernauwing en verharden onze standpunten zich meer en meer.
Is het inderdaad de schuld van Big Tech dat Nederlanders tegenwoordig zo verdeeld zijn over bijvoorbeeld corona-vaccins, stikstof en het klimaat? Die vraag wil een team van de Universiteit Twente de komende vier jaar onderzoeken, onder leiding van dr. Shenja van der Graaf.
Wat gaan jullie onderzoeken?
“Hangen we steeds vaker extreme standpunten aan, omdat online algoritmen filterbubbels creëren? Of zijn we al verdeeld, en creëren we online daarom zelf onze eigen filterbubbel? Voor het bestaan van techno-logische filterbubbels is tot nu toe niet echt bewijs gevonden. Duitse wetenschappers van de Technische Universiteit Kaisers-lautern onderzochten het in 2017. Vierduizend vrijwilligers installeerden toen vijf weken voor de landelijke verkiezingen een browserplug-in. Ze gaven toestemming om daarmee op afstand Google-zoekopdrachten in hun browser te doen. Er bleken niet of nauwelijks verschillen in zoekresultaten te bestaan tussen internetgebruikers.
In 2021 deden onderzoekers van de Australische Queensland University of Technology een vergelijkbare studie. Die studie liep langer: maar liefst een jaar. Bovendien keken de onderzoekers naar meer zoekmachines dan alleen die van Google, en voerden ze ook zoekopdrachten uit in YouTube. Toch werden opnieuw weinig aanwijzingen gevonden voor filterbubbels.
In ons onderzoek bouwen we voort op die onderzoeken en gaan we via een browser-extensie – die mensen vrijwillig installeren – nog meer browsers onderzoeken. Daarnaast gaan we ook kijken naar de invloed van maatschappelijke filter-bubbels.”
Wat doet de browser-extensie?
“Die voert ongeveer een keer per week zoekopdrachten uit in Google, Google News, YouTube, DuckDuckGo, Yahoo en Bing. Daarbij worden zoektermen gebruikt die zijn geselecteerd door ons onderzoeksteam en inspelen op de actualiteit. Het gaat zowel om wat algemenere zoektermen – denk aan energie-transitie – als meer specifieke – denk aan stikstofmaatregelen. Zodra de zoekopdracht is uitgevoerd, wordt de resultaten-pagina naar onze database geüpload. Om ook de mensen te bereiken die vaak ondervertegenwoordigd zijn in onderzoek, willen we met een mobiel laboratorium het land intrekken. Met deze ‘Experivan’ gaan we langs bij buurtcentra en bibliotheken. We leggen daar uit wat digitale polarisatie is en vragen mensen om onze browser-extensie te installeren.”
Wat doen jullie met de resultaten?
“Die willen we met iedereen delen. Of je nu burger of weten-schapper bent, na afloop wordt de geanonimiseerde onderzoek-database toegankelijk gemaakt op onze website. Om het wat makkelijker te maken, willen we ook een visualisatietool bouwen waarmee je snel de belangrijk-ste resultaten kunt zien. Met die tool kun je ook ontdekken in hoeverre jouw zoekresultaten afwijken van het gemiddelde, mocht je ongemerkt in een technologische filterbubbel verzeild zijn geraakt.”
Toekomstplannen
“We willen polarisatie ook in het laboratorium onderzoeken. We gaan daar vrijwilligers vragen online informatie te verzamelen over een bepaald thema, met het doel zich daarover een mening te vormen. We vragen hen om hardop na te denken tijdens het uitvoeren van die opdracht. Zo hopen we meer inzicht te krijgen in de mechanismen die ten grondslag liggen aan digitale polarisatie: hoe gebruiken mensen het internet om hun standpunt te bepalen? Welke zoektermen gebruiken ze? Waarom klikken ze wel of niet op een link? Alle inzichten die we zo opdoen, willen we bij elkaar brengen in een beslismodel, dat laat zien hoe mensen online al dan niet polariseren. Het liefst onderzoeken we bovendien hoe dat in de hersenen werkt. Van onze smartphone-interfaces is bekend dat die continu ons beloningsysteem stimuleren. Bij elke like, scrol of klik krijgen we bijvoorbeeld een dopamine-shotje. Dat maakt onze smart-phones zo verslavend. Hoe zit dat met polarisatie? Is het ook belonend om jezelf een filter-bubbel in te surfen, online een extreem standpunt te verkondigen, of filmpjes te kijken over complottheorieën? Moedigen de gebruikersinterfaces van online platformen ons daarin op de een of andere manier aan? Of is het ontwikkelen van steeds extremere standpunten een opzichzelfstaand psychologisch proces? We zijn momenteel in overleg met een aantal neurowetenschappers over hoe we samen de neurale en hormonale beloningsprocessen rond online meningsvorming in kaart zouden kunnen brengen. Zo hopen we uiteindelijk een neurowetenschappelijke basis te kunnen leggen onder ons digitale polarisatiemodel.”
Meedoen met het onderzoek?
Als je mee wilt werken aan het onderzoek naar digitale polarisatie, kun je de browser-extensie gratis downloaden vanaf www.digitalepolarisatie.nl/doe-mee.html. Na installatie van de extensie krijg je een aantal vragen over je achtergrond. Het is niet verplicht die te beantwoorden. Je blijft hoe dan ook anoniem. De zoekopdrachten worden alleen uitgevoerd als je browser is gestart. Er opent dan tijdelijk een apart venster. De extensie wordt automatisch gedeactiveerd in de zomer van 2024.
