Onderzoekers van de universiteiten Twente, Maastricht, Utrecht en Leiden concluderen dat het burgemeestersambt zoals we dat nu kennen op termijn onhoudbaar is. De verschillende rollen die burgemeesters dienen te vervullen blijken steeds moeilijker te combineren. Er worden hogere en meer tegenstrijdige eisen aan burgemeesters gesteld, waaraan ze steeds lastiger kunnen voldoen. Het gezag, het aanzien en de aantrekkelijkheid van het ambt zullen hierdoor afnemen. De belangrijkste reden hiervoor is dat burgemeesters de afgelopen 10 jaar steeds meer onderdeel van het politieke spel zijn geworden, terwijl het voor veel taken nodig is dat ze onafhankelijk zijn en boven de partijen staan.
De onderzoekers signaleren allereerst praktische problemen. De verschillende taken van de burgemeester zijn meer tijd en aandacht gaan vragen, waardoor ze lastiger te combineren zijn. Daarnaast zijn er belangrijke principiële problemen. Er is steeds meer macht bij de burgemeester geconcentreerd, wat zich slecht verhoudt met de eisen die de democratische rechtstaat stelt. Dat de burgemeester tegelijkertijd voorzitter van de gemeenteraad is en voorzitter van het college van B&W is vanuit dat perspectief meer problemen gaan opleveren. Dat geldt ook voor de verantwoordelijkheid van burgemeesters voor openbare orde en veiligheid en voor bestuurlijke integriteit: macht en tegenmacht zijn hier niet in balans.
Drie oplossingsrichtingen
De onderzoekers komen tot deze bevindingen op basis van een omvangrijk onderzoek in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Ze schetsen drie oplossingsrichtingen om het burgemeestersambt te versterken. De eerste oplossingsrichting is dat de burgemeester geen taken meer bekleedt waarvoor een neutrale positie nodig is. Hierbij wordt het raadsvoorzitterschap van de burgemeester overgedragen aan een uit de raad gekozen voorzitter. Ook kan worden overwogen om de verantwoordelijkheid voor de bestuurlijke integriteit naar de Commissaris van de Koning over te hevelen. De tweede oplossingsrichting is het verkleinen van de politieke rol van burgemeesters, bijvoorbeeld door hun verantwoordelijkheden op het gebied van openbare orde en veiligheid te verminderen. De laatste oplossingsrichting is de versterking van de zelfstandige rol van de burgemeester. Burgemeesters worden dan rechtstreeks door de kiezer gekozen en niet langer door de gemeenteraad geselecteerd.
De onderzoekers constateren ook dat de ondersteuning van burgemeesters geen gelijke tred heeft gehouden met de verzwaring van het ambt. Een sterkere ondersteuning van burgemeesters kan dus eveneens enige soelaas bieden voor de geconstateerde problemen.
Onderzoeksopzet
Het onderzoek is uitgevoerd door prof. dr. Marcel Boogers (Universiteit Twente), prof. dr. Klaartje Peters (Universiteit Maastricht), dr. Hans Vollaard (Universiteit Utrecht), prof. dr. Bas Denters (Universiteit Twente) en prof. mr. Geerten Boogaard (Universiteit Leiden). Op grond van recente inzichten uit de literatuur en beleidsdocumenten hebben zij in kaart gebracht hoe het burgemeestersambt er anno 2020 voor staat. Verder zijn 21 diepte-interviews gehouden met zittende en voormalige burgemeesters. In aanvulling hierop zijn drie groepsgesprekken gevoerd met in totaal 31 burgemeesters. Tot slot is voor dit onderzoek gebruik gemaakt van een grootschalige enquête onder burgemeesters, wethouders en gemeenteraadsleden en van een burgerpeiling onder inwoners.
Het ministerie van BZK heeft het onderzoek laten uitvoeren om een duidelijk beeld te krijgen van actuele ontwikkelingen in de lokale samenleving en het gemeentebestuur en de betekenis daarvan voor de invulling van het burgemeestersambt, de aantrekkelijkheid van het ambt, de positie van burgemeesters in het lokale krachtenveld en de wijze waarop zij worden geselecteerd, toegerust en ondersteund. Het onderzoek dient bouwstenen aan te leveren voor de agenda burgemeesters, waarin het ministerie van BZK in samenspraak met het ministerie van JenV en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters voorstellen doen voor de versterking van het burgemeestersambt.
Meer informatie
Het rapport met het onderzoek is naar de staat van het burgemeestersambt anno 2020 aan de Tweede Kamer verzonden. Rapport en brief zijn hier te vinden.
Prof. dr. Marcel Boogers is een kerndocent van de Masterclass Strategievorming & Organisatieontwikkeling.