Samenlevingen worden steeds vaker geteisterd door overstromingen, pandemieën en terroristische aanslagen. Deze crises bedreigen niet alleen het welzijn en de veiligheid van een samenleving, maar ook de samenhang en eenheid hierbinnen. Een team van onderzoekers van vijf universiteiten waaronder de Universiteit Twente gaat de komende jaren onder de naam Adapt! onderzoeken welke culturele, sociaal-maatschappelijke en beleidsmatige capaciteiten nodig zijn om dergelijke crises het hoofd te bieden.
Tijdens een pandemie komen kernwaarden van een open samenleving onder druk te staan
Sommige gemeenschappen dreven uit elkaar tijdens de coronapandemie, terwijl andere juist overeind bleven. Waar ligt dit precies aan? Het Adapt!-team gaat dat onderzoeken, dankzij het verkrijgen van de prestigieuze Zwaartekracht-subsidie ter hoogte van 23 miljoen euro van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). “Tijdens de pandemie werd duidelijk dat de kernwaarden van open samenlevingen, zoals vrijheid, gelijkheid en solidariteit, uitgehold kunnen raken”, stelt Adapt!-trekker en historicus Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht). “We willen weten hoe je dat voorkomt en hoe je als samenleving beter kan reageren op een crisis.”
Lessen trekken uit het verleden
Het Adapt!-consortium bestaat uit wetenschappers van de Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden, Radboud Universiteit, Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit Twente. Samen bundelen zij inzichten uit de psychologie, geschiedenis, filosofie en bestuurskunde. Zo willen zij achterhalen wat de verschillende reacties van samenlevingen op een crisis kan verklaren en hoe gemeenschappen zich beter kunnen aanpassen bij toekomstige crises. Adapt! brengt wetenschappers, burgers en beleidsmakers samen om instrumenten en strategieën te ontwikkelen waarmee samenlevingen beter door crises kunnen navigeren.
Concreet onderzoeken wetenschappers van het Adapt!-programma hoe gemeenschappen betekenis kunnen geven aan tegenslag, hoe ze onderling verbinding en solidariteit kunnen behouden en hoe overheden dit kunnen stimuleren. “Door het combineren van disciplines leren we wat werkt”, vertellen bestuurskundige Arjen Boin (Universiteit Leiden), sociaal psycholoog Paul van Lange en filosoof Rik Peels (Vrije Universiteit Amsterdam). Sociaal psycholoog en rechtsgeleerde Kees van den Bos vult daarop aan: “Ik hoop dat het project bijdraagt aan een rechtvaardiger omgang met elkaar na crises.”
Door de Zwaartekracht-subsidie kan het onderzoek wereldwijd lessen ophalen, maar ook terugkijken op hoe samenlevingen in de afgelopen 200 jaar door een crisis zijn gekomen en wat we daarvan kunnen leren. “Juist de geschiedenis en internationale vergelijkingen bieden inspiratie voor het hier en nu”, vullen cultuurhistoricus Lotte Jensen (Radboud Universiteit) en sociaal psycholoog Ellen Giebels (Universiteit Twente) aan.
Giebels zal vooral haar psychologische expertise rondom crisesbeleving en conflicthantering inbrengen. Samen met Lotte Jensen onderzoekt ze bijvoorbeeld hoe historische kennis en psychologie elkaar versterken in begrip over hoe mensen reageren op ontwrichting. Andere vraagstukken waarbij Giebels betrokken is, richten zich op hoe het tij te keren bij (ontsporende) maatschappelijke conflicten en op crisisbesluitvorming op het strategische niveau. Giebels: “Ik kijk erg uit naar de directe vertaling van geleerde lessen naar de praktijk met behulp van realistische simulaties.”
Onderzoek begint en eindigt bij de mensen in de frontlinie
Adapt! kiest voor een directe betrokkenheid van ervaringsdeskundigen en mensen die dicht bij het vuur zitten. “Ons werk begint en eindigt bij de professionals uit de praktijk: leraren, wijkagenten, burgemeesters en anderen die aan het front staan bij een crisis. We formuleren samen met hen wat de belangrijkste onderzoeksvragen zijn en zoeken samen uit wat werkt”, stelt bestuurskundige Scott Douglas (Universiteit Utrecht).
Cruciaal voor het succes van Adapt! is dat het programma langer zal lopen en een blijvende impact zal hebben. “We richten een Adapt! Academy op waar we onderzoek, onderwijs en praktijk samenbrengen”, zegt Myrthe van Groningen, project manager van Adapt! (Universiteit Utrecht). “Hier brengen we de juiste mensen samen, koppelen we kennis aan actie en leiden we een nieuwe generatie onderzoekers op die deze onderzoekslijn in de toekomst kan voortzetten.”
