Publiek financieel management: op weg naar meer bedrijfsmatige keuzes
Johan de Kruijf is kerndocent bij de Masterclass Financial Management & Bedrijfsvoering. Een van zijn onderzoekgebieden is publiek financieel management. We vroegen hem naar de belangrijkste vraagstukken op dit gebied. ‘Het is belangrijk dat gemeenten bedrijfsvoeringstechnieken hanteren die passen bij de taak die wordt uitgevoerd.’
VOLDOENDE FINANCIËLE MIDDELEN BESCHIKBAAR?
Vanaf 2015 hebben we gezien welke financiële effecten de decentralisaties in het sociaal domein met Jeugdzorg en WMO hebben opgeleverd. Er is sprake geweest van verdringing van andere uitgaven, met name voor de traditionele taken van gemeenten rondom sport, cultuur en in mindere mate ruimte en verkeer. Anno 2022 is er nog steeds sprake van knelpunten in het sociaal domein. Tegelijkertijd staat het lokaal bestuur op meerdere terreinen onder druk: de woningmarkt, de vraagstukken rondom verduurzaming, de arbeidsmarkt en de gevolgen van de vergrijzing komen meer en meer in beeld. Deze vraagstukken hebben een lange termijn karakter, die ruim buiten de scope van een bestuursperiode valt. Daarom is er meer aandacht nodig voor vraagstukken rondom scenario denken.
Focus op kengetallen zinnig?
Op diverse plaatsen in het openbaar bestuur is het gebruik van een set standaard kengetallen voorgeschreven. Dat heeft voordelen omdat onderlinge vergelijking mogelijk is. Maar ook nadelen: is die vergelijking wel terecht? De vraag die we ons moeten stellen is veel meer of we door slim combineren van beschikbare data kunnen verklaren waarom de uitkomsten van die kengetallen zijn zoals ze zijn. En wat kunnen we vervolgens met de beschikbare data in de verschillende systemen doen? Levert dat aanknopingspunten op om beleid aan te scherpen of juist te vereenvoudigen, risicogroepen te identificeren en waar mogelijk gericht bij proberen te sturen. Dat alles overigens met het nadrukkelijke uitgangspunt dat een samenleving niet maakbaar is en met een veelheid van onzekerheden is omgeven.
Blijft het budget leidend?
Sommige maatschappelijke dienstverleners kunnen prijzen voor hun dienstverlening aan de gebruikers vragen. Soms is dat de integrale kostprijs, soms is dat een gedeeltelijke vergoeding en komt het daarbij ontstane tekort elders in de samenleving terecht. De meeste dienstverleners hebben evenwel te maken met toegekende budgetten op basis van politieke keuzes en zullen hun bedrijfsvoering daar op aan moeten passen. Het primaat van de politiek bij budgettaire besluitvorming staat niet ter discussie: daar waar overheidsinterventie op een beleidsterrein wenselijk is, vereist dat ook financieel gezien democratische legitimatie. Tegelijkertijd is de doorwerking van die politieke besluitvorming wel relevant: bezien we integraal wat de effecten van besluitvorming zijn of denken we enkel en alleen vanuit het perspectief van de taakuitvoering van de individuele organisatie. En zo ja, wat betekent dat dan in termen van bedrijfsvoering en maatschappelijke effecten?
BELANG VAN BEDRIJFSVOERINGSTECHNIEKEN
Zo bepaalt de politiek bijvoorbeeld de sterkte van politie of defensie, omdat je dit niet kunt koppelen aan een individuele vraag. Maar wanneer de burger zelf voor dienstverlening betaalt en er echt een prestatie voor terug krijgt – een paspoort of een eigendomsregistratie – kan de budgettaire sturing volgens De Kruijf veel meer worden losgelaten. “Het is belangrijk dat gemeenten bedrijfsvoeringstechnieken hanteren die passen bij de taak die wordt uitgevoerd. Soms moet je sturen op capaciteit en formatie, soms werk je projectmatig op basis van uurtarieven, soms werk je op basis van integrale kostprijzen voor diensten.”
De uitdaging van de toekomst
De Kruijf schetst nog een alomvattende trend. Met de demografische ontwikkelingen wordt ontschotten volgens hem dé uitdaging van de toekomst voor gemeenten. “Zorg en huisvesting zijn nu strikt gescheiden. Deze schotten staan de wens om mensen langer zelfstandig te laten wonen in de weg.
Iets dergelijks geldt voor arbeidsmarkt en onderwijs. Hoe realiseren we goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt bij toenemende digitalisering en verdere ontgroening? Voor publiek financieel management is hierbij de centrale vraag: hoe kun je hierin adequaat bijsturen en welke (financiële) indicatoren heb je daarbij nodig?”