Als je langs de campuslaan hebt gelopen heb je ze vast weleens gezien: de gele, rode, grijze en groene vlekken op de boomstammen. En wat te denken van de vlekken op de stenen naast het voetbalveld? Is het kauwgom, of toch wat anders?
Het is geen kauwgom, integendeel: het zijn korstmossen. Korstmossen kun je in allerlei maten en soorten vinden op onze mooie campus. Wanneer je ze van dichterbij bekijkt, zie je verschillende vormen. Sommige korstmossen zijn schotelvormig, andere struikvormig en soms zie je allerlei stippen of lijken het kleine paddenstoeltjes. Bekijk de mossen eens onder de loep: dan zie je pas hoe mooi ze er eigenlijk uit zien.
Zijn korstmossen schadelijk?
Er wordt weleens gezegd dat korstmossen schadelijk zijn voor bomen, muren of het dak van het huis. Dat is niet zo: korstmossen gebruiken de ondergrond enkel als habitat. Elke soort heeft zijn eigen voorkeurshabitat. Sommigen groeien het liefst op bomen. Het kan best zijn dat een bepaalde soort alleen op een beuk voorkomt. Sommige mossen houden van hardhout. Er zijn ook korstmossen die alleen op steen voorkomen, vaak zijn ze ook gebonden aan een bepaalde soort gesteente (kalkhoudende, zure of basis). Verder spelen voedselrijkdom en luchtvochtigheid een grote rol in welke korstmos je waar vindt. Eikenschors is bijvoorbeeld voedselarmer dan vlierschors.
Wat is een korstmos?
Een korstmos is geen plant, maar een symbiose van een schimmel en een alg. De schimmel en de alg kunnen niet zonder elkaar: de alg produceert voedsel en de schimmel verzamelt water. Parasieten zijn het ook niet, ze nemen geen voedingsstoffen weg van de plant waarop ze groeien. Ze dringen niet binnen in de boom of muur, maar leven oppervlakkig. Korstmossen hebben schimmeldraden, geen wortels, stengels, bladeren of bloemen.
Lichtvlekje (Phlyctis argena). Foto: Marja Horstman
Wat maakt korstmossen nuttig?
Korstmossen zijn nuttig voor dieren. Sommige insecten gebruiken korstmos om in te wonen of om op te eten en sommige vogels verwerken korstmos in hun nest. In het buitenland eten sommige zoogdieren korstmos. Denk bijvoorbeeld aan het rendier: zij houden erg van rendiermos (Cladina).
Zelfs verrotte korstmossen zijn nuttig. Als de verrotte resten op de grond vallen, zorgen ze ervoor dat andere planten kunnen groeien. Als bodembedekker vormen de resten namelijk een bron van voedsel voor andere levende organismen. Korstmossen maken daarmee nieuwe leefruimte voor bijvoorbeeld planten en dieren.
Korstmossen worden ook gebruikt in deodorant, tandpasta, zalven, extracten en parfums. In Japan gebruiken ze korstmossen in verf vanwege de antischimmel- eigenschappen.
Luchtkwaliteit
Verder zijn korstmossen een belangrijke indicator voor de luchtkwaliteit. Korstmossen reageren daarnaast vrij snel op veranderingen van het substraat, de ondergrond waarop ze te vinden zijn. Hierdoor zijn ze een belangrijke indicator en ook bruikbaar als meetinstrument voor de luchtkwaliteit.
Wanneer je veel van korstmossen weet kun je iets zeggen over de luchtkwaliteit. De soorten die op de campus voorkomen zijn in het algemeen de stikstofminnende soorten. Die houden van ammoniak en zijn vaak geel of grijs van kleur. Ammoniak en stikstof zijn daarentegen ook de grootste veroorzaker van de achteruitgang van andere korstmos soorten. Een wankel evenwicht dus.
Hoeveel korstmossen zijn er?
Hoeveel soorten korstmossen kunnen er nou zijn? Nou, veel! In Nederland komen ruim 700 soorten korstmossen voor, maar wereldwijd zijn er tot wel 25.000 verschillende vormen bekend. De laatste jaren verandert er veel in de wereld van de korstmossen. Sommige soorten verdwijnen, terwijl nieuwe soorten worden ontdekt. Korstmossen behoren tot één van de langstlevende organismen op aarde: ze kunnen wel duizenden jaren oud worden.
Groot dooiermos (Xanthoria parietina). Foto: Brechje Maréchal
Op de campus zijn tot nu toe 89 soorten korstmossen aangetroffen. De 89 soorten zijn grotendeels algemeen, echt zeldzame korstmossen hebben we nog niet gevonden. De campus is echter nog nooit onderzocht door een deskundige bryoloog. Met een grondig onderzoek zouden er meer soorten gevonden kunnen worden, bijvoorbeeld soorten die alleen gedetermineerd kunnen worden onder een microscoop.
Hoe krijgen we meer korstmossen op onze campus? Korstmossen groeien heel langzaam en zijn gebaat bij oude bomen, oude dakpannen, oude stenen en oude muurtjes - die niet schoongepoetst worden. Zo krijgen ze de kans om langzaam door te groeien.
Kauwgom: toch wel?
Om nog even terug te komen op de kauwgom. Het kan echt zijn dat je iets hebt gezien wat op kauwgom lijkt. Op de campus is namelijk een korstmos te vinden die echt op kauwgom lijkt. In het Nederlands heet deze soort toepasselijk Kauwgommos (Diploicia canescens). Nieuwsgierig? Je kunt deze vinden op de Campuslaan bij de eik voor huisnummer 16. En als je dan toch bezig bent, kijk ook eens op het stenen bruggetje en de muurtjes bij de ingang van de campus op de Drienerlolaan. Hier vind je prachtige steenminnende soorten als de Xanthoria calcicola (oranje dooiermos) of de Lenocara Muralis (muurschotelkorst). Veel plezier!
Foto: Kauwgom-mos (Diploicia canescens)
Biodiversiteit op de UT
Het versterken van biodiversiteit op onze campus is een van de duurzaamheidsdoelstellingen van de Universiteit Twente. Door beter te monitoren verkrijgen we kennis over de biodiversiteit op de campus in het algemeen. Dat helpt ons bij het maken van de juiste keuzes om biodiversiteit te ondersteunen. In 2024 zijn we gestart met een jaarlijkse Bioblitz. Iedereen kan helpen soorten te monitoren via de app ObsIdentify. We organiseren verschillende activiteiten om het bewustzijn rondom biodiversiteit te vergroten (zoals vogels en libellen kijken). Er werd een biodiversiteitsraad opgericht, waarbij CFM (Campus & Facility Management) overlegt met biodiversiteitsenthousiastelingen over hoe onderhoud kan bijdragen aan een betere habitat voor soorten. Verder werken we dankzij een subsidie van het Klimaatcentrum aan het toegankelijk maken van gegevens over groenonderhoud en biodiversiteit voor onderzoek en onderwijs.
Meer weten over duurzaamheid op de UT? Kijk op utwente.nl/duurzaamheid.
