Professor Hans Achterhuis, de eerste Denker des Vaderlands

Professor Hans Achterhuis, de eerste Denker des Vaderlands

Emeritus hoogleraar filosofie professor Hans Achterhuis, van 1990 tot 2007 aan de UT verbonden, werd na zijn emeritaat de eerste Denker des Vaderlands. Volgens het NRC behoort Achterhuis tot ‘de twaalf grootste denkers van Nederland, denkers die het wereldbeeld veranderden’.

Herman Johan (Hans) Achterhuis (1942) is een Nederlandse filosoof, gespecialiseerd in sociale en techniekfilosofie. Als publiek intellectueel mengde hij zich regelmatig in maatschappelijke discussies. Hij schreef over thema’s als ontwikkelingshulp, welzijnswerk, schaarste en technologie. Van 1990 tot zijn emeritaat in 2007 bekleedde hij de leerstoel Wijsbegeerte aan de Universiteit Twente.

Voor de UT was Achterhuis de grondlegger van de techniekfilosofie – van 1990 tot zijn emeritaat in 2007 bood zijn werk veel nieuwe inzichten en belichtte hij onderwerpen die niet eerder zo inhoudelijk op de technische universiteit besproken werden. Onder zijn leiding ging de gehele groep zicht richten op filosofie van de techniek, in allerlei verschillende vormen (ethiek en techniek, wetenschap en techniek, politiek en techniek). Echt High Tech, Human Touch dus, toen al! De blik van Hans Achterhuis op de wereld was ook zichtbaar in de manier waarop hij leiding gaf aan zijn leerstoel. Maatschappelijke gelijkheid, een van zijn thema’s, kwam ook aan bod toen collega Peter-Paul Verbeek aangaf vader te worden. Verbeek: ‘Hans was verbaasd toen ik in eerste instantie fulltime wilde blijven werken. Waarom nam ik niet een dag in de week vrij om thuis te zijn?’

Achterhuis verwierf de meeste faam met zijn boeken De markt van welzijn en geluk (1979) en Het rijk van de schaarste (1988). In 2003 won hij de Pierre Bayleprijs voor de cultuurkritiek, en in 2009 en 2011 de Socrates-wisselbeker voor respectievelijk Met alle geweld (2008) en De utopie van de vrije markt (2010). De boeken die Achterhuis na zijn emeritaat publiceerde hadden vooral betrekking op technologische utopieën – toekomstbeelden van een betere wereld, waarin technologie een centrale rol speelde – en de moralisering van technologie, ofwel de mogelijkheid om moraal in technologie ‘in te bouwen’.

In zijn werk legde Achterhuis de nadruk op sociale filosofie, gericht op thema’s zoals ontwikkelingshulp en technologie. Om actuele problemen te begrijpen en te ervaren onderwierp hij begrippen als arbeid, techniek of geweld aan filosofisch onderzoek. Het boek Met alle geweld is exemplarisch. Het focust met name op het begrijpen van geweld op een filosofische wijze, via de weg van geschiedschrijving, actualiteit en literaire verbeelding in romans. Het resultaat is een veelomvattende analyse, waaruit blijkt dat we zullen moeten leven met geweld.

De markt van welzijn en geluk, waarin Achterhuis stelt dat de enorme groei van de welzijnssector niet enkel op vooruitgang duidt, was een van zijn meest succesvolle boeken. Het rijk van de schaarste kan worden gelezen als een kritiek op het streven naar vooruitgang; Achterhuis doet dit aan de hand van de ontwikkeling van de filosofie rond het begrip schaarste: volgens hem is schaarste een relatief verschijnsel is. Toen Achterhuis kort na het verschijnen van dat boek als hoogleraar Wijsbegeerte aantrad, vormden stukken uit deze boeken stof voor de vele discussies in de collegezalen.

Vier jaar na zijn emeritaat werd Achterhuis voor twee jaar benoemd tot de eerste Denker des Vaderlands, een eretitel verleend door Stichting Maand van de Filosofie in samenwerking met Filosofie Magazine en Trouw.

De canon is altijd in ontwikkeling en staat open voor debat en discussie. Mis jij een gebeurtenis, kenmerk of markant persoon in de canon?

Voeg dan jouw eigen verhaal toe!