Maandag 8 februari 2021
‘Wetenschappers mogen de samenleving veel meer shapen’
De wereld veranderen, ook dat hoort bij wetenschap bedrijven, vindt hoogleraar Product-Market Relations Jörg Henseler. Wat hem betreft mogen academici dat nog veel meer doen, zeker in de sociale hoek. Beveiligingsmedewerker Farien Prinsen Latka wil van hem weten: hoe doet hij dat ‘shapen’ eigenlijk zelf?
Farien: ‘Ha Jörg, je spreekt Nederlands maar je komt oorspronkelijk uit Duitsland, zag ik…’
Jörg: ‘Ja, dat klopt. Weet je wat ik zo aantrekkelijk vind aan de UT? Je ziet hier echt het vrije van de Nederlandse cultuur terug. Er is veel ruimte jezelf te ontwikkelen, initiatief wordt omarmd. Ik zie collega’s een DesignLab openen, of een nieuwe studierichting starten. Iedereen krijgt kansen en kan die pakken. Ik zie de UT als een grote club mensen die samen iets wil bijdragen. Aan de wetenschap, maar zeker ook aan de maatschappij.’
Farien: ‘Zodat niet alleen de UT er beter van wordt, maar de hele wereld?’
Jörg: ‘Precies. Dat is voor mij echt shaping; de dingen niet laten zoals ze zijn. Veel wetenschappers uit de sociale hoek analyseren vooral hoe de maatschappij is. Maar daarmee verander je niets. Ik zie het als mijn taak ze ook uit te dagen om te shapen; de maatschappij te vormen en in te richten. Dat is óók wetenschap.’
Farien: ‘Waarom gebeurt dat nog weinig, denk je?’
Jörg: ‘Disciplines als sociologie en bedrijfskunde hebben ooit hard moeten vechten om als wetenschap te worden geaccepteerd. Daardoor gedragen sociaal wetenschappers zich soms alsof ze natuurwetenschappers zijn. Maar ze vergeten dan dat ze dingen ook echt kunnen veranderen. Vergelijk het met geneeskunde en humane biologie. Allebei bestuderen ze het lichaam. Maar humane biologie kijkt vooral hoe de mens functioneert. De geneeskunde stelt de vraag: hoe kunnen we de mens gezonder krijgen? Dat is shapen. Bij geneeskunde twijfelt niemand of het wetenschap is. Zo heeft ook de sociale wetenschap shapers nodig die mensen en organisaties niet alleen bestuderen, maar ook beïnvloeden. Die boodschap overbrengen is echt mijn passie.’
Schijn bedriegt
Farien: ‘Hoe breng je die boodschap onder de aandacht?’
Jörg: ‘Ik vraag bijvoorbeeld mijn studenten en promovendi niet alleen te observeren, maar ook te innoveren en met nieuwe oplossingen te komen. Ik begeleid een promovendus die het concept costumer delight onderzoekt – een soort klanttevredenheid, maar dan nog een stapje hoger. Interessant, zeg ik dan, maar laat me ook zien hoe je dat kunt bereiken.’
Farien: ‘Hoe doe je dat in jouw eigen onderzoek?’
Jörg: ‘Samen met collega’s werk ik aan het verduurzamen van de Nederlandse verpakkingsindustrie. Het is vreselijk om te zien hoeveel bedrijven bij het kiezen van een verpakking nog helemaal niet nadenken over duurzaamheid. Toegegeven, het is ook niet makkelijk. Wat duurzaam lijkt, is dat niet altijd. Consumenten denken bij plastic meteen aan de plastic soep, terwijl zo’n verpakking soms juist beter is dan een van papier.’
Zonder nadenken
Farien: ‘Dat doet me denken aan de biologische komkommer in de supermarkt. Ik moet altijd lachen als ik dat zie; die biologische zit in plastic, maar de gewone is onverpakt. Dat is toch vreemd?’
Jörg: ‘Weet je hoe dat zit? Mijn collega Roland ten Klooster heeft dat eens mooi uitgelegd in het tv-programma Groen Licht[1]. Die biologische komkommer is met nog meer zorg en moeite geproduceerd. Als die bederft of onderweg beschadigt, is het verlies relatief groter dan bij een gewone komkommer. Daarom wil je die biologische extra goed beschermen. Zo bezien is het toch duurzamer om de komkommer extra te verpakken.’
Farien: ‘Zo had ik het nog nooit bekeken! Er is dus toch over nagedacht.’
Jörg: ‘Soms zijn dingen ook verpakt zonder dat iemand erover heeft nagedacht, hoor. Dus blijf die kritische blik houden! Wat we nu ook proberen, is anders nadenken over verpakking. Niemand wil het product “verpakking”. Wat we willen, is de dienst waarin het voorziet: lange houdbaarheid, bescherming. Kunnen we die dienst ook op een andere manier aanbieden? Denk aan hergebruik of statiegeld. Al vinden bedrijven dat laatste vaak gedoe, en is weggooien voor hen goedkoper. Maar als maatschappij moet je de discussie blijven voeren: wat vinden we belangrijker – goedkoop, of minder afval?’
Vaker naar buiten
Farien: ‘Welke rol zie je daarin voor de wetenschapper?’
Jörg: ‘Wat je het belangrijkst vindt, is een maatschappelijke keuze. Dat moeten we overlaten aan de politiek. Maar de wetenschap moet wel duidelijk maken wat de keuzes zijn en welke waarden daarbij botsen. En keuzes uitleggen, zoals Roland dat zo mooi deed. Veel wetenschappers vinden in de publiciteit treden niet zo leuk – ik ook niet – maar we zouden het meer moeten doen.’
Farien: ‘Waarom houden jullie niet van de schijnwerpers?’
Jörg: ‘We zijn getraind om heel scherp te kijken naar dat wat we nog niet weten, waar de onzekerheden zitten, dat is iets heel anders dan besluiten maken. Toch vind ik dat wetenschappers meer advies mogen geven. Veel wetenschappers doen bijvoorbeeld wel consultancy voor bedrijven. Waarom doen we dat veel minder voor consumenten? Een wetenschap als marketing bijvoorbeeld geeft allerlei adviezen aan leveranciers, maar waarom zou je niet vaker in het openbaar een consument adviseren hoe hij het beste inkoopt?’
Farien: ‘En, waarom gebeurt dat nog niet veel?’
Jörg: ‘Het wordt niet echt beloond. In de wetenschap is het belangrijker om erkenning te krijgen dan de maatschappij van advies te voorzien. En als je weinig voorbeelden ziet van andere collega’s, doe je het zelf ook minder snel. Daar ligt nog een uitdaging voor ons als universiteit: dat we junior onderzoekers ook opleiden in hoe je de media gebruikt en de maatschappij beïnvloedt. Al betekent meer mediaoptredens minder tijd voor je kerntaak de wetenschap. Daar moeten we het met elkaar over hebben; wat is de juiste balans?’
Farien: ‘De dialoog met elkaar blijven voeren dus…’
Jörg: ‘Ja, het is belangrijk dat we meer discussiëren met elkaar over wat we belangrijk vinden. Dat vind ik het goede aan Shaping2030. Daarmee voeren we echt het gesprek over de waarden van de UT. Dat wordt niet van bovenaf bepaald, dat bespreken we samen – zoals wij nu.’