Maandag 23 november 2020
Doorgaans is Peter Timmerman degene die de vragen stelt. Als hoofd van Studium Generale interviewt hij jaarlijks tientallen experts. Dit keer zijn de rollen omgedraaid: nu rector magnificus Thom Palstra binnenkort afscheid neemt van de UT, geeft hij graag het woord aan Peter. Hoe kijkt hij naar de ontwikkelingen op de universiteit? En hoe ziet hij de toekomst richting 2030? Een gesprek over weergaloze wetenschap, en hoe je die een groot podium geeft.
Thom: ‘Dit is een mooi moment om jou in het zonnetje te zetten, Peter. Normaal gesproken ben jij de interviewer. Jij kan mensen echt in hun kracht zetten. Daar heb ik veel waardering voor!’
Peter: ‘Wat leuk om te horen! Dat is ons werk ook: onze gasten laten schitteren.’
Thom: ‘Als rector “van buiten” – ik werk pas vier jaar op de UT – is het voor mij alsof iedereen hier oneindig lang werkt. Dat geldt voor jou zeker! Hoe ben je bij Studium Generale terechtgekomen?’
Peter: ‘Min of meer per toeval eigenlijk, in 2000. Ik was net afgestudeerd en werkte parttime als een soort razende reporter voor de universiteitskrant. Daarin stond een vacature bij Studium Generale. Het paste perfect bij mijn achtergrond: journalistiek werk én met heel veel soorten wetenschappers praten. Ik heb een combinatie van natuurkunde en filosofie gestudeerd, en heb een brede interesse. Onze gasten komen vanuit het hele spectrum aan wetenschap, van archeologie tot kwantummechanica.’
Thom: ‘Wat vind jij het meest fascinerend, de wetenschap of de mensen erachter? Klopt het dat ik bij jou vooral met de human touch spreek, en minder met de high tech?’
Peter: ‘Hmm… Ik houd van de passie waarmee wetenschappers kunnen vertellen over hun werk. Vaak zien we alleen het eindproduct dat gelukt is, maar onderweg gaat er van alles mis. Ben Feringa kon daarover prachtig vertellen. Vlak voordat hij in 2016 de Nobelprijs won, was hij te gast in het Science Café. Hij vertelde over zijn werk aan nanomotortjes, moleculen die zich gedragen als motoren. “Ben, dat gaat nooit lukken”, zeiden collega’s om hem heen. Die menselijke struggle vind ik mooi om te horen. Maar de wetenschap zelf vind ik ook mateloos interessant. Die nanomotortjes, dat is zo weergaloos bedacht!’
Thom: ‘Hoe zit het met jouw eigen struggle? Waar loop jij tegenaan in je werk voor Studium Generale?’
Peter: ‘Ik loop nu twintig jaar mee, en merk dat het de laatste jaren lastiger wordt om ons programma onder de aandacht te krijgen bij studenten. We hebben zo’n gaaf aanbod. Maar vaak horen we dat studenten te druk zijn. In mijn studententijd had ik twee verplichte uren practica, daarnaast was ik heel vrij. Tegenwoordig moeten studenten van alles in groepjes, met afspraken en deadlines. Natuurlijk heeft dat voordelen, je hebt minder uitval. Maar de kans om je naast je studie te verbreden komt in het gedrang, is mijn idee. Hoe zie jij dat?’
Thom: ‘Ja, daar moeten we het over hebben. Studeren is meer dan het leren van de stof. Een goede academicus heeft niet alleen nieuwe ideeën, maar kan ook motiveren, is oprecht in anderen geïnteresseerd. De bedoeling is dat groepsopdrachten daarbij helpen. Via de Student Union is er ook veel aandacht voor ‘more than a degree’, met een enorm aanbod activiteiten naast de studie. Ik zou hopen dat je dat terugziet in de interesse voor Studium Generale. Daar heb jij je twijfels bij?’
Peter: ‘Er is inderdaad van alles te doen. Maar ik bedoel vooral de brede ontwikkeling. Eens iets horen over politiek, of naar een lezing gaan over zwarte gaten. Toen ik hier op de campus zat, kon ik ook vakken volgen op de kunstacademie. Geweldig, zat ik daar tussen de echte kunststudenten – heel anders dan de natuurkundigen hier.’
Thom: ‘Zelf heb ik een jaar rechten gestudeerd naast natuurkunde. Kostte niks extra, je had alle faciliteiten. Moeten we hier als universiteit nog eens actief over nadenken?’
Peter: ‘Ja, er zijn allerlei manieren om die brede oriëntatie vorm te geven. Een tijdje terug was ik met collega’s van Studium Generale op excursie naar de London School of Economics. Alle docenten geven daar ook lezingen voor een breed publiek, dat is in hun contract vastgelegd. Dat zie ik hier ook wel in het verschiet liggen.’
Thom: ‘Het is daar echt cultuur dat je met je collega’s, over disciplines heen, koffie drinkt of lunch geniet. Dat is wel anders bij de UT, onze staf organiseert te weinig ontmoetingen over de disciplines heen.’
Peter: ‘Dat zie je vaak op Nederlandse universiteiten. Met Studium Generale proberen we een brug te slaan tussen die eilandjes. Dan nodigen we bijvoorbeeld iemand uit die drones bouwt, en laten we filosoof Peter-Paul Verbeek daarop ethisch reflecteren. Wat is de impact van die apparaten op de maatschappij? Dat kei-technische samen met het wijsgerige levert interessante gesprekken op. En het is heel belangrijk voor de maatschappij! Binnenkort komt Marleen Stikker vertellen over de groei van techbedrijven. Zonder dat we het merken verzamelen ze allerlei metadata. Zulke bedrijven krijgen gigantisch veel macht. Onbedoeld misschien, maar dat heeft een grote impact op hoe de maatschappij functioneert. Daar moet je als academicus goed over nadenken.’
Thom: ‘Daarom draag ik mijn fitnesstracker ook niet meer. Ik kocht ‘m ter voorbereiding op de Batavierenrace, twee jaar geleden. Zo’n polsbandje houdt je hartslag bij, hoeveel je loopt en hoe hard. Fantastische technologie. Maar al je gegevens worden doorgestuurd naar Amerika. Trouwens, de uitzending van Zondag met Lubach laatst over complotdenkers zette me ook aan het denken. Hij laat zien hoe de techmaatschappijen een bubbel creëren waarin complotdenkers alleen nog zichzelf horen.’
Peter: ‘Binnenkort hebben we een lezing over complottheorieën op het programma staan!’
Thom: ‘Waarom nodig je de complotdenkers niet zelf uit?’
Peter: ‘Daar hebben we wel over nagedacht. Maar het is riskant. Mijn streven met Studium Generale is om mensen, vooral studenten, te begeleiden bij kritisch nadenken. Met complotdenkers krijg je snel een welles-nietesdiscussie, is mijn ervaring.’
Thom: ‘Ook wij leven in een bubbel, daar moeten we kritisch naar kijken. Een van de hoofddoelen van Shaping is meer aansluiting zoeken bij de maatschappij. Niet alleen technologie ontwikkelen, maar ook kijken waar de mensheid beter van wordt. Hoe kijk jij daar tegenaan?’
Peter: ‘Als universiteit moet je er ook voor de regio zijn, naar buiten treden met je wetenschap. Een mooi voorbeeld: bij de leeggepompte zoutcavernes tussen Hengelo en Boekelo zakt de grond in. Het idee was om de holtes op te vullen met slurrie uit de afvalverbrander van Twence. Maar een groep burgers had zorgen: is dit wel oké? Daar hebben we als UT laten zien hoe ons onderzoek burgers uit de omgeving met hun vragen kan helpen. We hebben een congres georganiseerd met toxicologen en chemici. Uiteindelijk heeft de provincie op basis daarvan besloten het plan niet door te laten gaan. Dan kun je heel concreet je kracht laten zien als universiteit voor .’
Thom: ‘Heel mooi. Maar het is wel iets anders dan nanomotoren bouwen…’
Peter: ‘Ja, ik zou graag nog eens die discussie voeren met wetenschappers. Moet je toegepast onderzoek doen, of juist wetenschappers vrijlaten hun eigen interesse te volgen? Als we tegen Albert Einstein hadden gezegd: “Albert, jij mag je alleen op vraagstukken richten die maatschappelijk relevant zijn…” Die man was geïnteresseerd in totaal abstracte natuurkunde, in die tijd volkomen exotisch, niemand die er iets aan had. Nu kunnen we niet zonder zijn uitvindingen.’
Thom: ‘Je hebt fundamenteel onderzoek nodig om uiteindelijk ook toegepast onderzoek te kunnen doen. Maar mensen moeten zich wel onderdeel voelen van die missie.’
Peter: ‘Detlef Lohse, een gelauwerde professor aan de UT, vind ik een inspirerend voorbeeld. Hij heeft de fundamentele principes achter sonoluminescentie ontrafeld, hoe je met geluid licht kunt maken. Tegelijkertijd werkt hij samen met een printerbedrijf om zo goed mogelijk de inktdruppeltjes op papier te krijgen. Dat vind ik mooi. Bij Studium Generale leggen we ook steeds de link tussen onderzoek en maatschappij. Met elke lezing die we organiseren laten we de buitenwereld zien wat er allemaal gebeurt in de wereld van wetenschap. Ik kan me kapot ergeren aan mensen die zeggen: “wetenschap is ook maar een mening”. Hallo! Die wetenschappers hebben jarenlang heel precies onderzoek gedaan om iets te ontrafelen.’
Thom: ‘Misschien overtuigt het niet altijd, omdat we geen mooi verhaal houden. We moeten leren beter te vertellen. Wat dat betreft ben jij wel dé schakel richting de maatschappij! Zeg, jij kijkt nu terug op twintig jaar Studium Generale. Dan kun je vast ook tien jaar vooruitkijken. Wat moet de UT volgens jou in 2030 zijn?’
Peter: ‘Ha, nog zo’n makkelijke vraag! Even denken. Meer lucht en ruimte voor studenten vind ik heel belangrijk. Ze hoeven dan niet per se alleen naar Studium Generale, maar ik hoop dat ze ook meer aan cultuur kunnen doen, eigen bedrijfjes opzetten, zich breed ontwikkelen. En ik zou het fantastisch vinden als we collega’s de opdracht geven ook publiekslezingen te geven, zoals op de London School of Economics. Met Studium Generale hoop ik nog meer de grote, beroemde sprekers hier een podium te geven. Dat wil ik graag meegeven als cadeautjes aan studenten en medewerkers. Nu we alles digitaal doen, ligt de wereld nog meer aan onze voeten, daar zie ik echt mogelijkheden. En ik hoop dat we in 2030 de campus nog meer koesteren. Ik ben een groot architectuurfan, en onze campus is echt uniek voor Nederland!’
Thom: ‘Ik heb de eerste twee jaar als rector op de campus gewoond, in het groen. Heel mooi. En iedereen kent elkaar.’
Peter: ‘De gemeente heeft destijds het landgoed Drienerlo voor een gulden verkocht aan de toenmalige Technische Hogeschool Twente. De architecten mochten in één keer de hele campus ontwerpen. Het werd een soort utopisch studiestadje, een modern klooster in het bos, wat afgezonderd van de buitenwereld en met alle voorzieningen. De gebouwen steken als een soort wegwijzers uit het groen. Een van de mooiste momenten van het jaar vind ik de Batavierenrace. De campus verandert dan in een groot kampeerterrein. Dat kan gewoon, fantastisch. Daar mogen we echt nog trotser op zijn!’