De Universiteit Twente (UT) start alleen nog nieuwe wetenschappelijke samenwerkingen met organisaties gevestigd in conflictgebieden als de samenwerking aantoonbaar bijdragen aan vrede en bescherming van mensenrechten. Het College van Bestuur heeft daartoe besloten, met positief advies van de Universiteitsraad. Dit principe wordt met directe ingang gehanteerd.
Voorzorgsprincipe
De UT voelt een verantwoordelijkheid voor het voorkomen van mogelijke betrokkenheid (bewust of onbewust) aan onderzoek waarvan het eindgebruik bij kan dragen aan mensenrechtenschendingen, oorlogsmisdaden of genocidaal geweld. In de praktijk blijkt dat informatie over de rol van partners uit conflictgebieden niet altijd beschikbaar of betrouwbaar is en het potentiële eindgebruik van onderzoeksresultaten in deze situaties onvoorspelbaar is.
De actuele situatie in Israël en Gaza, Sudan, Ethiopië en Yemen, met immens menselijk leed, aanhoudend geweld en grove schendingen van het humanitaire recht, onderstreept de urgente noodzaak van duidelijk en zorgvuldig beleid rondom wetenschappelijke samenwerkingen in conflictgebieden. In het bijzonder vraagt de escalatie in Israël en Gaza om expliciete reflectie op de ethische grenzen van samenwerking, gelet op het feit dat de UT relatief veel samenwerkingsrelaties in dit gebied heeft in vergelijking met andere conflictgebieden. De ingrijpende gebeurtenissen raken niet alleen direct betrokkenen, maar zorgen ook binnen onze academische gemeenschap voor spanningen, discussies en morele dilemma’s, waarbij vragen over verantwoordelijkheid, solidariteit en academische vrijheid steeds nadrukkelijker naar voren komen.
Vanwege het veelal ontbreken van betrouwbare informatie over de mogelijke samenwerkingspartners en wat er uiteindelijk met het onderzoek gebeurt, vindt de UT het uiterst belangrijk om voorzichtigheid te betrachten. Daarom kiest de universiteit ervoor om enkel nieuwe samenwerkingen met organisaties gevestigd in conflictgebieden te starten wanneer deze aantoonbaar bijdragen aan de bescherming van mensenrechten, geweldspreventie, het verlichten van humanitair leed, vredesinitiatieven, wetenschapsdiplomatie of wederopbouw. In die gevallen geldt een verscherpt ethisch toezicht en zorgvuldige toetsing om misbruik van onderzoeksresultaten te voorkomen.
Vanuit kernwaarden
Als Universiteit Twente werken we internationaal samen met partners over de hele wereld, bijvoorbeeld vanuit de faculteit ITC. Vanuit haar specifieke missie werkt ITC vaak in landen waar sprake is van politieke instabiliteit, natuurrampen of (post-)conflictsituaties. Het gehanteerde voorzorgsprincipe is breed toepasbaar, zodat overal in dergelijke complexe contexten de universiteit haar kernwaarden: rechtvaardigheid, duurzaamheid, openheid en inclusie als leidraad voor haar handelen blijft nemen. Dat biedt houvast voor zorgvuldigheid, consistentie en transparantie.
Om onderzoekers duidelijkheid te bieden bij het opstarten van internationale samenwerkingen, met name in het kader van subsidieaanvragen, hanteert de universiteit een objectieve leidraad voor de identificatie van conflictgebieden. Hiervoor wordt de lijst van landen waar het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC) kernactiviteiten heeft, als uitgangspunt genomen. We realiseren ons terdege dat dit geen alomvattend en volledig aansluitend overzicht levert, er zijn ook andere regio’s waar sprake is van ernstige mensenrechtenschendingen of een gespannen politieke situatie die van invloed kan zijn op samenwerking. Samenwerkingen met partners uit die gebieden zullen afzonderlijk worden beoordeeld op basis van de aard van het onderzoek en de context van de situatie.
Lopende samenwerkingen
Het beleid van financieringsinstanties laat doorgaans maar heel beperkt de mogelijkheid voor vroegtijdige opschorting op dergelijke gronden toe. Zo lang er geen andere opties zijn voor vroegtijdige beëindiging van lopende samenwerkingen, zullen bestaande projecten waarin UT deelneemt als consortiumpartner worden voortgezet. We ronden deze projecten af binnen de kaders van de gemaakte afspraken.
We achten het wenselijk dat financieringsinstanties in hun beleid en werkwijze eveneens verantwoordelijkheid nemen bij het voorkomen van onderzoek waarvan het eindgebruik bij kan dragen aan mensenrechtenschendingen, oorlogsmisdaden of genocidaal geweld en rekening houden met dergelijke ontwikkelingen. De Universiteit Twente zal daarom voor deze lopende samenwerkingen met klem ons standpunt en zorgen over de conflictsituatie, mensenrechten en humanitair leed met hen delen.
Onderscheid in vormen van samenwerking
De UT blijft academische vrijheid waarborgen. Dit houdt onder meer in dat:
- individuele en informele wetenschappelijke samenwerking met onderzoekers uit conflictgebieden mogelijk blijft, tenzij wettelijk verboden;
- begeleiding van individuele studenten uit dergelijke landen mogelijk blijft, mits het geen militaire technologie of technologie met duidelijke militaire toepassingen betreft;
- deelname aan lopende projecten kan worden afgerond onder de bestaande samenwerkingsafspraken.
Gezamenlijke beleidsontwikkeling in bredere ethische context
Dit beleid, voor wetenschappelijke samenwerkingen met partners in conflictgebieden, volgt op bredere discussies binnen de universiteit over morele en ethische kwesties in wetenschappelijke samenwerking. Sinds 2024 werkt een door het CvB ingestelde tijdelijke werkgroep aan een afwegingskader voor ethische en morele kwesties. Daarbij wordt ook nagedacht over een in te stellen permanente adviescommissie op dit gebied. De huidige werkgroep bestaat uit experts op het gebied van mensenrechten, ethiek, veiligheid en studentparticipatie. Deze werkgroep heeft dit beleid, waarin het voorzorgsprincipe centraal staat, voorbereid in samenspraak met het Strategisch Beraad van de Universiteit Twente, waarin het College van Bestuur, de decanen van de faculteiten en de wetenschappelijk directeuren van de instituten zitting hebben. Het College van Bestuur dankt de Universiteitsraad voor de constructieve wijze waarop zij in de afgelopen periode mee heeft gedacht over dit onderwerp.
In de afgelopen maanden zijn intensieve gesprekken gevoerd, waarbij ook een eerder advies van de Universiteitsraad zorgvuldig is meegewogen. Deze brede aanpak onderstreept het belang van op transparante en gedragen wijze omgaan met complexe ethische en maatschappelijke vraagstukken. Juist omdat ethische afwegingen raken aan de kern van wetenschappelijke integriteit én maatschappelijke verantwoordelijkheid, zijn het vraagstukken die iedereen binnen de academische gemeenschap aangaan.
In de komende periode spreken we verder met elkaar over de betekenis van dit voorzorgsprincipe en de praktische implicaties. Dit willen we doen in een universiteitsbrede dialoog waarin ruimte is voor het perspectief van iedereen. Ook werken we verder aan het instellen van een permanente adviescommissie voor moreel-ethische vraagstukken rondom wetenschappelijke samenwerkingen.
