Zeger van der Wal is hoogleraar aan de Universiteit van Leiden en universitair hoofddocent aan de National University of Singapore. Hij reist als internationaal expert in overheidsmanagement de wereld rond om landen en practices te vergelijken. Als kerndocent van de Masterclass 21e eeuw Publieke Manager aan de Universiteit Twente vertelt hij in een tweeluik over de uitdagingen waar publieke managers mee kampen. Het eerste deel gaat over innovatie.
‘Innovatie verloopt in golven. Overheden en landen leren van elkaar. Organisaties als de OESO stimuleren dit ook sterk. Estland zet zichzelf aardig op de kaart met zijn digitale dienstverlening bijvoorbeeld. Maar het Nederlandse DigiD is ook een voorbeeld voor andere landen. Veel landen zijn bezig met de vraag hoe ze de digitale dienstverlening voor hun burgers kunnen verbeteren en kopiëren van elkaar.”
Smart cities
“Dat geldt ook voor decentrale overheden”, vervolgt Van der Wal. De samenwerking tussen gemeenten neemt toe. Formeel in de vorm van samenwerkingsverbanden. Maar ook in informele netwerken van burgemeesters, wethouders en ambtenaren die elkaar op congressen tegenkomen, ook internationaal. Veel grote steden hebben de centrale overheid ook niet zo hard meer nodig. Zij proberen zelf smart cities te worden: hoe kan big data helpen om mobiliteit- en energieproblemen op te lossen? Daar gebeurt op het moment heel erg veel internationaal. Grote steden kampen met vergelijkbare uitdagingen. Amsterdam zoekt Hamburg, Antwerpen en Kopenhagen makkelijk op. Maar ook de spreekwoordelijk afstand tot Singapore of Shanghai is nu veel kleiner dan vroeger.”
Cultuurverschillen en contextanalyse
Van der Wal adviseert over de hele wereld. Hoe kijkt hij aan tegen culturele verschillen?“Een land als China werkt natuurlijk heel anders. Daar zegt een overheid: zo gaan we het doen en dan gebeurt het. In Shenzhen vervingen ze onlangs in vier weken alle brommers op benzine door elektrische varianten. Dat gaat dan echt om een miljoen stuks. In Nederland werkt het natuurlijk anders. Bij ons is een goed idee alleen niet genoeg. Je moet ook kijken naar de haalbaarheid. Met welke stakeholders heb je te maken, wat zijn de politieke verhoudingen: al dat soort factoren moet je meenemen. Je ontkomt niet aan het maken van een contextuele analyse voordat je nieuw beleid kunt implementeren.”
Afkijken mag
“Kijk”, antwoordt Van der Wal gevraagd naar succesvolle innovatie in de publieke sector, “succesvol innoveren is niet makkelijk. In het bedrijfsleven faalt innovatie in verreweg de meeste gevallen ook: 80% tot 90% van de startups redt het niet. Succes begint vaak door eerst goed (af) te kijken. Als de problematiek in een andere gemeente vergelijkbaar is met die van jou, waarom zou je hun oplossingen dan niet kopiëren? De investeringskosten en de kinderziektes zijn er dan al vaak uit. Kijk vooral naar het hoe en waarom. Als je inwoners een klein beetje gelukkiger kunt maken en 10% procent kunt besparen, dan doe je het al heel goed. Innovatie hoeft niet spectaculair te zijn.”
Van werkoptimalisatie tot disruptie
Strategisch kopiëren, is dus vaak een goed idee. Maar is het nog wel ‘echte’ innovatie? “Innovatie is niet alleen disruptie”, zegt Van der Wal. Wel moet je alle fases doorlopen, van ideevorming tot implementatie. Als je niet het hele proces doorloopt, ben je alleen leuke dingen aan het roepen, dan innoveer je niet echt.” In deze definitie past strategisch kopiëren ook binnen innovatie. “Een overheid waarbij inwoners 24 uur per dag 7 dagen per week digitaal terechtkunnen, is een heel andere dan één die je dwingt om op maandag tussen 9 en 1 een paspoort aan te vragen op het gemeentehuis. Je haalt de hele bureaucratische tussenlaag ertussenuit. Dat is echt een fundamenteel andere manier van werken. Dat je die afgekeken hebt, doet daar niet aan af.”
“Natuurlijk kent de literatuur verschillende vormen van innovatie. Die schaal loopt van incrementele verbetering van bedrijfsprocessen tot aan radicale disruptie. Daar zitten allerlei niveaus tussen. Maar twee dingen zijn uiterst belangrijk om te beseffen”, besluit Van der Wal. “Je hoeft niet de eerste te zijn, daar kleven vooral veel risico’s aan. Daarnaast: innoveer alleen als je daarmee het leven van burgers of medewerkers aangenamer maakt. We zien het immers vaak genoeg fout gaan. Dat heeft regelmatig met ego en narcisme te maken. Bestuurders en managers willen het nieuwste speeltje hebben. Dan willen ze nieuwe software zonder dat ze helder hebben wat het doel ervan is. Verlies je eindgebruiker, de inwoner, nooit uit het oog: die moet verbetering ervaren van nieuwe werkwijzen.”