Apengedrag op de werkvloer, door gedragsbioloog Patrick van Veen
Terugblik Jubileumlezing OBP Vrouwennetwerk, 24 mei 2018
Patrick van Veen ging zich na zijn biologiestudie steeds meer verdiepen in menselijk gedrag. In zijn onderzoek richt hij zich nu in het bijzonder op pestgedrag onder schoolkinderen, de partnerkeuze voor het leven en samenwerking in organisaties en teams. Onderhoudend en humoristisch deelde Patrick zijn kennis van “apengedrag op de werkvloer” met een goed gevuld Amfitheater.
Waarom de parallel met apen? Er bestaan nogal wat overeenkomsten tussen apen en mensen. Om enkele te noemen: beiden kennen een lange kindertijd, kunnen in de spiegel kijken en snappen dat je dan jezelf ziet en zijn sociale wezens die elkaar en elkaars gedrag beïnvloeden. Waar iedere apensoort zijn eigen groepsdynamiek heeft en gekenmerkt wordt door specifieke sociale patronen, herbergen organisaties een mix van apensoorten. Wat kunnen we leren van iedere apensoort? Want pas als je het gedrag van jezelf en van anderen begrijpt, kun je dat gedrag effectief beïnvloeden. Een greep uit Patricks lezing.
Je kent (en herkent) vast de alfaman van de gorilla’s: een sterke leider die de hele groep regeert. De alfaman heeft zo’n 110 vrouwtjes om zich heen. Maar let op: de vrouwen kunnen besluiten de alfaman uit hun groep te meppen!
Bij liefst 40% van de mensapen zijn niet de mannen maar de vrouwen de baas. Een voorbeeld vormen de bonobo’s. Het gebrek aan kracht compenseren bonobo-vrouwtjes door coalitievorming waardoor ze, als groep, sterker zijn dan individuele mannetjes. Dit heeft onder meer tot gevolg dat mannen een keer per dag in elkaar worden geslagen …
Net als bij bonobo’s zijn de vrouwen de baas bij de berberapen. Zij vormen diverse clans. Mannetjes hebben weinig invloed, behalve gedurende het paarseizoen dat een maand duurt. Er wordt dan lustig op los gemept. De groepsdynamiek bij deze apensoort is dus behoorlijk verschillend door het jaar heen. Hoe is de groepsdynamiek in jouw team? En kun je, door coalities te smeden, sterker en slimmer zijn als groep dan de individuele leider?
Sommige teams vormen geen echte groep. Ze zijn in dat opzicht te vergeleken met orang-oetans die solitair leven.
Mantelbavianen daarentegen vormen grote sociale structuren: groepen bestaan uit zo’n 300 exemplaren. Ook bij hen ligt de kracht in samenwerking: drie mannetjesbavianen zijn sterker dan een leeuw! Belangrijk hierbij zijn open communicatie en het durven aangaan van conflicten. Hoe kunnen mensen de samenwerking in hun groep bevorderen? Menselijk ‘gevlooi’ bestaat uit het maken van een praatje met die ene collega, een kopje koffie drinken met die andere collega, gewenst gedrag positief belonen.
Bij chimpansees draait het om imponeergedrag van de alfamannetjes. Het alfavrouwtje bij chimpansees vormt echter de stabiele factor in de groep hoewel ze nooit aan de top zal komen. Toch kunnen de alfamannetjes niet om het alfavrouwtje heen. Het alfavrouwtje kan andere groepsleden mobiliseren tot actie. Belangrijke inzichten als je wilt weten bij wie de informele macht berust in jouw team!
Net als de meeste apen, leven mensen in groepen. Hoe ga je, op de werkvloer, om met groepsdruk? Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 76% meegaat met foute antwoorden. Een inzicht waar je je voordeel mee kunt doen als je wilt dat het team jouw idee, jouw project aanneemt: zorg voor enkele medestanders die jouw idee omarmen en de rest van de groep gaat voor het merendeel dan vanzelf mee! En als jij tot die 24% hoort die niet als vanzelf meegaat: durf eigenwijs te zijn!