De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) kent €7 miljoen toe aan het project DECIDE: Democratizing AI, Empowering Citizens through Transparent Decision Making, gericht op de democratisering van kunstmatige intelligentie (AI). De subsidie is toegekend binnen het NWA ORC-programma van de Nationale Wetenschapsagenda, dat onderzoek stimuleert dat vertrekt vanuit maatschappelijke vraagstukken.
Het project staat onder leiding van prof.dr.ir. Mieke Boon, hoogleraar wetenschapsfilosofie aan de Universiteit Twente, en richt zich op de vraag hoe AI-systemen niet over maar met burgers kunnen worden ontwikkeld, met aandacht voor transparantie, uitlegbaarheid en inclusie.
AI als maatschappelijke technologie
AI speelt een steeds grotere rol in besluitvormingsprocessen. Dit gebeurt onder andere in de gezondheidszorg, mobiliteit, publieke dienstverlening en het lokaal bestuur. Maar burgers weten vaak niet hoe die systemen werken, of op basis waarvan keuzes worden gemaakt. DECIDE wil dat fundamenteel anders aanpakken. "We vertrekken niet bij technologie, maar bij de vraag welke maatschappelijke impact we willen bereiken," legt Boon uit. "Daarna pas stellen we de vraag: welke kennis hebben we nodig om daar te komen?"
Voor Boon is deze toekenning ook persoonlijk bijzonder. Twintig jaar geleden verliet ze de technische wetenschappen om zich toe te leggen op wetenschapsfilosofie. "Mijn ambitie was om wetenschappelijk onderzoek beter te laten aansluiten bij wat er leeft in de samenleving. Met DECIDE wordt die ambitie werkelijkheid."
Inhoudelijke samenwerking als uitgangspunt
Binnen DECIDE wordt gewerkt aan vier thema's, de zogenoemde Citizen Empowerment Scenario’s. Het gaat om gedeelde besluitvorming in de zorg, duurzame mobiliteit, lokale democratie en leefstijl. In elk scenario worden AI-toepassingen ontwikkeld in nauwe samenwerking met burgers, zodat de systemen aansluiten bij hun waarden en dagelijkse praktijk.
Onderzoekers uit verschillende disciplines, van psychologie en informatica tot recht en filosofie, brengen hun kennis samen. "We combineren technische, juridische, sociale en filosofische expertise met praktijkervaring. Die kruisbestuiving is essentieel om tot bruikbare oplossingen te komen," aldus Boon.
De structuur van het project is opgebouwd als een matrix: thematische werkpakketten zoals ethiek, educatie en regelgeving zijn direct verbonden aan praktijkgerichte scenario’s. Dit maakt samenwerking over vakgebieden heen mogelijk en stimuleert kennisontwikkeling in context.
Tot stand gekomen in gedeeld eigenaarschap
Het voorstel voor DECIDE werd ontwikkeld in de zomer van 2024, tijdens een reeks intensieve workshops met bijna vijftig partners. Onderzoekers uit vrijwel alle Nederlandse universiteiten werkten samen met maatschappelijke organisaties, gemeenten en kennisinstellingen aan het projectplan.
Tijdens de voorbereiding zag Boon hoe betrokkenen bereid waren hun kennis buiten de grenzen van hun eigen discipline in te zetten. “Dat er zo intensief en inhoudelijk is meegedacht over een gezamenlijke aanpak, laat zien dat dit project niet alleen wetenschappelijk breed wordt gedragen, maar ook als maatschappelijk urgent wordt ervaren.” Volgens Boon benadrukt de unanieme positieve beoordeling door de vijf NWO-reviewers dat deze inter- en transdisciplinaire benadering wordt gewaardeerd.
Over het consortium
Het DECIDE-consortium bestaat uit bijna vijftig partners uit wetenschap, beleid, technologie en praktijk. Onder de deelnemers bevinden zich vrijwel alle Nederlandse universiteiten, meerdere hogescholen, UMC’s, gemeenten, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en bedrijven. Deze brede samenwerking maakt het mogelijk om AI op een inclusieve, democratische en praktijkgerichte manier te ontwikkelen.
Over de programmaleider
Prof.dr.ir. Mieke Boon is hoogleraar wetenschapsfilosofie aan de Universiteit Twente, faculteit BMS. Binnen het DECIDE-project is zij hoofdaanvrager en wetenschappelijk coördinator. Vanuit haar leerstoel werkt Boon al geruime tijd aan filosofische vragen over de toepasbaarheid van wetenschappelijke kennis en de rol van interdisciplinariteit in maatschappelijke innovatie.
NWA-ORC
De subsidie is toegekend binnen het programma ‘Onderzoek op Routes door Consortia’ (NWA-ORC) van de Nationale Wetenschapsagenda. Dit programma stimuleert langlopende, interdisciplinaire onderzoeksprojecten die gericht zijn op urgente maatschappelijke thema’s. Door samenwerking tussen wetenschap en praktijk wil het NWA-ORC bijdragen aan oplossingen voor complexe vraagstukken in de samenleving. Meer informatie over deze subsidieronde is te vinden op de website van NWO.
