Maandag 26 september 2022
De druppel die de emmer doet overlopen
Cornelise: ‘Frieder, wij delen een achtergrond in de natuurkunde. Hoe kwam jij in het vakgebied terecht?’
Frieder: ‘Ik wist al heel vroeg dat ik natuurkunde zou gaan studeren. Mijn ouders waren allebei bioloog, maar mijn vader noemde de natuurkunde de kroon der natuurwetenschappen.’
Cornelise: ‘Je vertelde me ooit over jouw eigen studententijd. Je kreeg eens in de zoveel tijd een grote toets over alles wat jullie tot dan toe hadden behandeld. Hoe kijk je daar nu op terug?’
Frieder: ‘Klopt, ja! Toen ik studeerde, had ik mijn eerste serieuze tentamen pas na twee jaar. Dat bestond uit twee delen, allebei mondeling. Een over theoretische natuurkunde en een over experimentele natuurkunde. Ze dekten alle vakken die ik tot dan toe had gevolgd. De colleges waren ouderwets, eenrichtingsverkeer. De docent praatte, je schreef mee en na afloop ging je eens kijken wat hij nou verteld had. Daar moest je thuis op studeren, er flink op kauwen.’
Cornelise: ‘Mooi gezegd. Het is een proces dat je moet leren. Natuurkunde op het vwo is echt anders dan aan de UT. Dat leidt soms tot grote frustratie.’
Frieder: ‘Tja, hoe je het onderwijs en de toetsing ook inricht, de inhoud wordt niet makkelijker. Ook alle hoogleraren hebben middagen en avonden naar het materiaal gestaard en gedacht: verdorie, ik schiet voor geen meter op. Tegenwoordig begeleiden we studenten een stuk beter. Ik kon bij wijze van spreken twee jaar lang niks doen. Maar dan had ik wel een probleem aan het eind van de rit.
‘Toch had de manier van toetsen in mijn studententijd een groot voordeel: we kregen overzicht. Ik moest alle vakken tegelijk bestuderen. Dat opende mijn ogen voor allerlei dwarsverbanden. Ik vind dat ons onderwijs daarin wat tekortschiet, omdat we om de drie maanden ieder vak individueel toetsen zonder ooit naar het geheel te kijken. Terwijl het grote plaatje ongelooflijk belangrijk is.’
Cornelise: ‘Maar in je onderzoek bestudeerde je dan weer op microniveau het gedrag van druppels en hoe je dat kunt beïnvloeden.’
Frieder: ‘Dat klopt. De afgelopen jaren probeer ik onze vakgroep ook breder te ontwikkelen. Zo kunnen we een grotere bijdrage leveren aan de oplossing voor maatschappelijke problemen, in het bijzonder de klimaatcrisis. Dat drijft mij tegenwoordig een stuk meer dan wat druppels heen en weer bewegen.’
Cornelise: ‘Hoe is dat zo gekomen?’
Frieder: ‘Ook dat begon al vroeg. Mijn vader kocht in de jaren zeventig het rapport 'De grenzen aan de groei' van de Club van Rome. Bij mij ligt het ook op tafel. Het is belangrijker dan ooit. Wat we nu zien, werd in de jaren tachtig al voorspeld. Het is duidelijk dat we zo niet kunnen doorgaan.’
Cornelise: ‘Heb je daarom ook de warming stripes als achtergrond?’
Frieder: Ja, goed gezien! We moeten woorden uit beleidsstukken nu omzetten in realiteit. Met een aantal collega’s van Scientists4Future Twente schreef ik een open brief aan het college van bestuur. Daarin gaven we aan dat we de duurzaamheidsambities uit Shaping2030 in het dagelijks beleid nog te weinig terugzien. En met Brechje Maréchal maakte ik een plan over vliegreizen voor de UT. We stellen bijvoorbeeld een interne heffing voor op vliegen. Met dat geld kunnen we de CO2-voetafdruk van de campus verkleinen. Of extra hotelovernachtingen vergoeden voor mensen die kiezen voor de trein en daardoor wat langer onderweg zijn.’
Cornelise: ‘Je zegt dus: we moeten bewuster kiezen en niet meer zomaar alles doen.’
Frieder: ‘Precies. Als je kijkt naar ons vlieggedrag moeten we vooral intercontinentale vluchten schrappen. Die waren verantwoordelijk voor ongeveer 3000 ton CO2 uitstoot in 2019. Maar als je dat wilt doen, dan heeft dat bijvoorbeeld consequenties voor het internationaliseringsbeleid van de UT. Moeten we als UT mensen wel aanmoedigen om nevenfuncties te hebben aan universiteiten in China of de VS? Past dat bij een universiteit die zegt dat duurzaamheid een voorwaarde is voor alles wat we doen?’
Cornelise: ‘Je vindt het duidelijk een taak van de UT om mensen meer bewust te maken.’
Frieder: ‘Jazeker. Als wij als universiteit niet het goede voorbeeld geven, hoe kunnen we dan verwachten dat we de samenleving meekrijgen? Een tijd geleden vroegen studenten van Arago, de studievereniging van technische natuurkunde, of mijn vakgroep hun studiereis naar Zuid-Korea wilde sponsoren. Toen raakten we in gesprek over de CO2-uitstoot die zo’n trip veroorzaakt. Dat hebben de studenten vervolgens heel goed opgepakt. Ze vroegen financiële steun bij het college van bestuur en op andere plekken om hun uitstoot te compenseren. Heel goed, maar vanuit een duurzaamheidsperspectief kun je je afvragen of je de leerdoelen van zo’n studiereis niet ook door een vergelijkbare reis met de trein naar Spanje zou kunnen halen.’
Cornelise: ‘Kan de UT ook met technologische oplossingen een bijdrage leveren aan de oplossing van de klimaatcrisis? Of gaat het vooral om een gedragsverandering?’
Frieder: ‘Beide. Veel groene technologie bestaat al, maar moet nog op grote schaal worden geïmplementeerd. Denk aan het opwekken van elektriciteit uit zonne- en windenergie. We moeten bovendien nog veel stappen zetten om die energie te kunnen opslaan. En werken aan het afvangen van CO2 uit de atmosfeer.
‘Maar de beste oplossing is: niet uitstoten. Daarvoor moeten we veel dingen anders gaan doen en de manier waarop onze samenleving en economie zijn ingericht aanpassen. Nieuwsberichten na een periode van coronalockdowns over de aantrekkende economische groei vind ik in die zin pijnlijk. We lijken allemaal te denken dat dat de enige manier is. Maar er komt een einde aan die groei, want de aarde groeit niet.’
Cornelise: ‘Toch denk je als mens ook snel: het zal mijn tijd wel duren.’
Frieder: ‘Ja, zo dacht ik ook lang. Maar het wordt wél erg, ver voor onze tijd is gekomen. Een van mijn PhD-studenten uit India beschrijft hoe het in zijn deelstaat nu al van overstroming naar droogte en van droogte naar overstroming gaat. En ook hier komt klimaatverandering heel dichtbij. Denk aan de recente tornado’s in Zeeland en in Paderborn, net over de grens. Of de grote bosbranden in Frankrijk en Duitsland.
‘Het is ook naar om te horen wat de klimaatcrisis met studenten en jonge collega’s doet. Je hoort steeds vaker dat ze gedeprimeerd en gefrustreerd raken. Het ging veel over mentale gezondheid rondom de coronacrisis. Maar dat gaat over. De klimaatcrisis is niet zomaar weg. Daar zitten zij mee. Als UT kunnen we het niet oplossen, maar we kunnen wel hoop geven en een goede weg laten zien. De UT moet klimaat en duurzaamheid voorop zetten en dat blijven doen. Studenten waarderen dat, het is hun toekomst.’