CONCEPT

Informatiedossier ter ondersteuning van de aanvraag

in het kader nieuwe opleidingen hoger onderwijs

3TU Graduate School, Federatie van Technische Universiteiten i.o.

Technische Universiteit Delft

Technische Universiteit Eindhoven

Universiteit Twente

INHOUDSOPGAVE

1.Inleiding

1.1.De opleiding tot informaticadocent

1.2.De opleiding tot informaticadocent aan de 3 Technische Universiteiten

2.Doelstellingen van de opleiding

2.1.Domeinspecifieke eisen

2.2.Eisen universitaire masteropleiding

2.3.Oriëntatie WO

3.Programma

3.1.Eisen WO

3.2.Samenhang programma

3.3.Studielast

3.4.Instroom

3.5.Duur

4.Inzet van personeel

4.1.Eisen WO

4.2.Kwantiteit personeel

4.3.Kwaliteit personeel

5.Voorzieningen

5.1.Materiële voorzieningen

5.2.Studiebegeleiding

6.Interne kwaliteitszorg

6.1.Systematische aanpak

6.2.Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld

7.Condities voor continuïteit

7.1.Afstudeergarantie

7.2.Investeringen

7.3.Financiële voorzieningen

Literatuur

Bijlagen

A.Aanbevelingsbrieven

B.Startdocument Eerstegraads Lerarenopleiding Informatica

C.TULO visie op de lerarenopleidingen

D.Criteria voor Academische Bachelor en Master Curricula

E.Vakkenlijst informatica

1.Technische Universiteit Delft

2.Technische Universiteit Eindhoven

3.Universiteit Twente

F.Het onderwijskundig aanbod van de TULO

G.Scholing en professionalisering

H.Curriculum vitae

1.Technische Universiteit Delft

2.Technische Universiteit Eindhoven

3.Universiteit Twente

1. Inleiding

1.1 De opleiding tot informaticadocent

Het vak informatica werd in september 1998 als vrij keuzevak ingevoerd in de tweede fase van het Voortgezet Onderwijs. Op 6 mei 1998 werd bij Algemeen Bindend Voorschrift een beperkte onderwijsbevoegdheid geregeld:

“Uitsluitend leraren die in het bezit zijn van het getuigschrift van de omscholingscursus informatica zijn op grond van deze regeling voor het onderwijs in het vak informatica bevoegd. Dit houdt in dat, behoudens in relatie tot een eventueel in de toekomst op te zetten reguliere lerarenopleiding voor het vak informatica, geen onderwijsbevoegdheid kan worden ontleend aan andere bewijzen van bekwaamheid.”

(ABV van 6 mei 1998, VO/TAB/1998, zoals gepubliceerd in Uitleg, Geel katern)

De VSNU heeft, op verzoek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

vormgeving en uitvoering van deze omscholingscursus opgedragen aan CODI (Consortium Omscholing Docenten Informatica), een samenwerkingsverband van 12 universiteiten en hogescholen. In de periode van september 1998 tot en met juni 2004 zijn in totaal ca. 340 eerstegraads leraren door CODI opgeleid. Het mandaat van CODI is hiermee beëindigd en er kunnen geen bevoegde leraren meer worden opgeleid.

Intussen wordt het vak informatica op ca. 60% van de scholen voor VO aangeboden.

Tabel 1. Het informatica-aanbod in de tweede fase (bron: Inspectie VO, najaar 2004)

De conclusie is dat ongeveer 60% van de scholen informatica aanbiedt en dat dit percentage een lichte stijging vertoont. Uit het aantal via CODI bevoegd geworden informaticadocenten (ca. 340), waarin bovendien verloop is opgetreden omdat docenten naar een andere school zijn overgestapt, naar andere functies in de school zijn doorgeschoven en, in een aantal gevallen, zijn overgestapt naar het bedrijfsleven, kan worden afgeleid dat op ten minste 20% van deze scholen/vestigingen de informaticalessen onbevoegd worden gegeven.

In de plannen voor de herijking van de tweede fase veranderen zowel status als omvang van het vak: informatica wordt tevens profielkeuzevak voor Natuur en techniek en gaat voor havo van 240 sbu naar 320 sbu en voor vwo van 280 sbu naar 440 sbu.

Het belang dat de Nederlandse economie heeft bij ict en bij een wijd verbreide kennis van de mogelijkheden van ict wordt algemeen erkend (zie onder andere het Deltaplan Bèta en Techniek van 19.12.03). We mogen concluderen dat het vak informatica daarin een positieve rol kan spelen. Zie ook de aanbevelingsbrieven in bijlage A. Het vak is dan ook op weg een stevige positie in het voortgezet onderwijs te verwerven. De volgende, noodzakelijke, stap in dit proces is het instellen van lerarenopleidingen en een definitieve regeling van de onderwijsbevoegdheid.

Het Ministerie van OCW heeft aangegeven dat de weg die hiertoe gevolgd dient te worden de volgende is:

•De instelling die een dergelijke lerarenopleiding wil starten dient een aanvraag op te stellen voor een Master of Science opleiding die aan een NVAO-toets Nieuwe Opleidingen wordt onderworpen.
De 3 Technische Universiteiten en het Ministerie van OCW zijn overeengekomen aanvragen voor nieuwe opleidingen onderzing af te stemmen en gezamenlijk in te dienen. De aanvraag voor de MSc Computer Science Education past binnen deze afspraak.

•Als de accreditatie wordt verleend zal het Ministerie aan een dergelijke MSc-opleiding de eerstegraads bevoegdheid informatica verbinden.

De ruim zesjarige samenwerking binnen CODI is door de betrokken universiteiten en hogescholen als zeer positief ervaren. Het dagelijks bestuur van CODI heeft, met het einde van de omscholingscursussen in zicht en vanuit grote betrokkenheid bij de ontwikkeling van het nieuwe schoolvak, in januari 2003 het initiatief genomen de directeuren van eerstegraads lerarenopleidingen en van informaticaopleidingen in het hoger onderwijs bijeen te brengen om de stand van zaken te bepreken. Tijdens deze bespreking bleek dat een aantal instellingen een lerarenopleiding informatica willen inrichten en dat zij het voorbereidingstraject gezamenlijk willen doorlopen.

Dit traject is ingezet. Een tweetal werkgroepen heeft een document opgesteld waarin de competenties van de eerstegraads leraar informatica en de vakdidactiek informatica worden besproken. Zie bijlage B (startdocument eerstegraads lerarenopleiding informatica). De instellingen die geen directe plannen voor het inrichten van een opleiding hadden, zijn gedurende het traject regelmatig geconsulteerd. Er is algemene steun voor de formulering van de competenties.

De universiteiten die in het studiejaar 2005/2006 willen starten met de opleiding zijn:

•Radboud Universiteit

•Rijksuniversiteit Groningen

•Technische Universiteit Delft

•Technische Universiteit Eindhoven

•Universiteit Twente

•Universiteit Utrecht

Als resultaat van de samenwerking is een gezamenlijke visie op de lerarenopleiding informatica ontwikkeld die wordt uiteengezet in de hoofdstukken van deze notitie gewijd aan de onderwerpen Doelstellingen opleiding en Programma, gebaseerd op bijlage B (startdocument). De inbedding van de opleiding in de plaatselijke situatie verschilt noodzakelijkerwijs per universiteit.

Het is de intentie van de zes universiteiten om de samenwerking op het gebied van de ontwikkeling van de lerarenopleiding en het schoolvak informatica, die in de afgelopen periode zo vruchtbaar is gebleken, in de toekomst voort te zetten. De overige universiteiten en hogescholen die bij de door CODI georganiseerde besprekingen aanwezig waren hebben aangegeven bij toekomstige ontwikkelingen betrokken te willen zijn. Zie ook hoofdstuk 9 van bijlage B.

1.2 De opleiding tot informaticadocent aan de Technische Universiteiten

De eerstegraads lerarenopleiding tot informaticadocent zal deel gaan uitmaken van de bestaande Technische Universitaire Lerarenopleiding (TULO). De eerstegraads lerarenopleidingen (wis-, natuur- en scheikunde) van de drie technische universiteiten zijn sinds 1997 ondergebracht in dit samenwerkingsverband. De basis voor de TULO is vastgelegd in een overeenkomst tussen de drie TU’s.

Elke TULO-vestiging kent een Gemeenschappelijke Regeling, waarin de decanen van de betrokken faculteiten hun verantwoordelijkheid voor de opleiding van eerstegraadsdocenten overdragen aan een Gemeenschappelijke Commissie (de Technische Universiteiten van Delft en Eindhoven) dan wel aan een gemeenschappelijk instituut, verbonden aan een faculteit, waarin de lerarenopleiding is ondergebracht (Universiteit Twente). In het geval van een gemeenschappelijke commissie is de directeur van de TULO-vestiging voorzitter daarvan; de directeur van het gemeenschappelijke instituut voor de lerarenopleiding is de vertegenwoordiger daarvan.

In het kader van het 3-TU overleg is recentelijk afgesproken op het gebied van de lerarenopleidingen in de bama-structuur één lijn te trekken en deze op termijn aan te bieden als specialisaties binnen een Master of Science in Science Education and Communication. De 3TU Graduate School coördineert deze ontwikkeling.

De opleiding tot eerstegraads informatica docent zal een onderdeel vormen van de toekomstige Master of Science in Science Education and Communication.

De voorgestelde opleiding rust op twee pijlers: het startdocument van de gezamenlijke universiteiten en de werkwijze van de drie TULO-vestigingen. Informaticadocenten die hun opleiding aan een van de drie Technische Universiteiten hebben gevolgd beschikken over alle competenties die in het landelijk overleg zijn overeengekomen. De aandacht binnen de TU’s voor technologie en voor technisch ontwerpen draagt er toe bij dat deze docenten zich daar bovenop nog kunnen profileren. Zij zullen hun kwaliteiten als ingenieur aan de competenties van het leraarsberoep toevoegen. Dit is geheel in lijn met wat de slogan van de TULO: “De ingenieur voor de klas” bedoelt aan te geven.

2. Doelstellingen opleiding

2.1 Domeinspecifieke eisen

Het kader

Een Master of Science in Computer Science Education met een eerstegraads bevoegdheid Informatica is zowel informaticus als docent. Op beide aspecten zal hij/zij aan relatief hoge eisen dienen te voldoen.

Naar verwachting zal de inhoud van het schoolvak informatica zeer regelmatig (moeten) worden bijgesteld ten gevolge van technische, maatschappelijke en wetenschappelijke veranderingen. De informaticadocent dient te zijn toegerust om hierop in te spelen. Tevens zal de plaats van informatica in het curriculum (keuzevak) op de meeste scholen met zich meebrengen dat er op een school één informaticadocent is en geen aparte vaksectie informatica. De informaticadocent dient in staat te zijn zeer zelfstandig te functioneren en, door contacten met docenten van andere scholen te onderhouden, in de broodnodige samenwerking en ondersteuning te voorzien.

Het ingangsniveau van de masteropleiding is dat van een universitaire bacheloropleiding in de (technische) informatica. Dat wil zeggen dat een belangrijk deel van de onderwerpen van het schoolvak daarin al aan de orde is geweest. Het vakinhoudelijke deel van de masteropleiding zorgt voor de vereiste wetenschappelijke verdieping en wordt geput uit de universitaire masteropleidingen in de informatica.

Het algemene educatieve deel van het programma is in overeenstemming met de invulling die hieraan in de bestaande eerstegraads opleidingen wordt gegeven. Het onderdeel vakdidactiek verdient evenwel een speciale vermelding. De vakdidactiek van het jonge schoolvak informatica is nog volop in ontwikkeling. Karakteristiek voor het vak zijn onder meer de rol van het ontwerpen en van het projectwerk. De aspirant docenten dienen te worden toegerust om een bijdrage te leveren aan deze ontwikkeling. Om deze reden speelt het onderzoeksproject een belangrijke rol in het programma.

Het startdocument

Het startdocument heeft een belangrijke rol gespeeld bij het opzetten van de opleiding. De beschikbaarheid van een document waarin de benodigde competentie van de eerstegraads informaticadocent duidelijk worden weergegeven en dat de unanieme steun geniet van de betrokken Nederlandse universiteiten is bijzonder. De inrichting van de voorgestelde educatieve masteropleiding is gebaseerd op de zogenaamde BaMa notitie van de Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen van de VSNU (De universitaire lerarenopleiding in de Bachelor-Master structuur, 2004).

De eisen die aan een Master of Science in Computer Science Education dienen te worden gesteld liggen op twee gebieden: de vakinhoudelijke eisen (de informaticus) en de beroepsmatige eisen (de docent). Het beoogde programma bestaat dan ook uit een informatica gedeelte van 60 ects en een even groot educatief gedeelte. De keuzes die hierin zijn gemaakt worden beargumenteerd in bijlage B (startdocument).

De competenties uit het startdocument

De Master of Science in Computer Science Education beschikt over de volgende competenties:

1.competenties op het gebied van de vakinhoud (informatica);

2.competenties op het gebied van de vakdidactiek, microniveau (informatica);

3.competenties op het gebied van de vakdidactiek, macroniveau (het schoolvak informatica en de ontwikkeling ervan);

4.competenties op het gebied van de algemene didactiek (onderwijskunde);

5.competenties op het gebied van het beroep van leraar (in het algemeen);

De competenties zijn een verbijzondering van de competenties zoals die voor het leraarsberoep zijn opgesteld door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL). Voor een weergave van de competenties wordt verwezen naar http://www.lerarenweb.nl/bekwaamheid/index.html.

In hoofdstuk 4 van bijlage B zijn deze competenties nader uitgewerkt, zoals in tabel 2 is samengevat.

Tabel 2. Competenties MSc in Computer Science Education

De keuzes van TULO

Het startdocument is een van de belangrijkste bouwstenen van de voorgestelde opleiding. Voor wat de vakinhoud betreft zijn de voorstellen van het startdocument gevolgd. De visie van de Technische Universitaire LerarenOpleidingen op de opleiding tot leraar leidt tot een eigen inkleuring van het educatieve deel van de opleiding opleiding.

Deze visie is verwoord in de zelfstudie van de TULO-opleidingen (visitatie 2002). In deze zelfstudie worden eerst de doelstellingen in de vorm van eindtermen vermeld, gebaseerd op de overwegingen in het “Raamplan voor de Universitaire Lerarenopleiding” (VSNU, 1996) en “Startbekwaamheden voor leraar secundair onderwijs” (CINOP/VSLPC, 1997). Zie tabel 3.

Tabel 3. Eindtermen eerstegraads docent

Vervolgens zijn deze eindtermen in de zelfstudie vertaald in een vijftal kerncompetenties (zie tabel 4). Deze vormen het ijkpunt voor de opzet van het educatieve deel van de opleiding in hoofdstuk 3.

Tabel 4. Kerncompetenties TULO

2.2 Eisen universitaire masteropleiding

De beoogde eindkwalificaties sluiten aan bij de door de universiteit gehanteerd academische criteria (tabel 5) en bij de algemeen geaccepteerde eindtermen van de eerstegraads lerarenopleidingen (tabel 3 en 4).

Tabel 5 is ontleend aan bijlage D, Criteria voor Academische Bachelor en Master Curricula. Dit document is een uitbreiding en operationalisering van de Dublin descriptoren, waarin onder meer rekening wordt gehouden met de rol die het ontwerpen aan de Technische Universiteiten speelt.

Tabel 5. Competentiegebieden academicus

2.3 Oriëntatie WO

De opleiding wordt ingebed in bestaande, reeds geaccrediteerde, universitaire opleidingen: de lerarenopleidingen, voor wat betreft het educatieve gedeelte, en de MSc-informaticaprogramma’s van de universiteiten, voor wat betreft het vakinhoudelijke gedeelte. Deze inbedding vormt een garantie voor de WO-oriëntatie van het voorgestelde programma. Zie ook bijlage D (Criteria voor Academische Bachelor en Master Curricula). Deze criteria kunnen worden beschouwd als een operationalisering van de Dublin descriptoren. Ze zijn echter specifieker uitgewerkt en breder van opzet. Zie paragraaf 3.1 voor de relatie tussen beide systemen.

Benchmarking

Er is voeling gehouden met de ontwikkelingen in het buitenland, onder andere Duitsland en de Verenigde Staten. De invulling van het schoolvak informatica is echter zeer divers in de verschillende landen, wat de vergelijking lastiger maakt. Een voorbeeld: de invulling en de rol van het vak informatica in het Duitse voortgezet onderwijs verschilt aanzienlijk per deelstaat. In Beieren bijvoorbeeld is het vak informatica verplicht in de laatste jaren van het Gymnasium. Programmeren speelt daar een belangrijker rol dan in het Nederlandse schoolvak informatica. Zie de literatuurlijst van dit rapport (de nummers 2, 3, 4) en van bijlage B.
3. Programma

3.1 Eisen WO

De in de vorige paragraaf vermelde inbedding van het curriculum in de bestaande masteropleidingen garandeert dat aan de WO-eisen op het gebied van kennisontwikkeling van de student, aansluiting bij wetenschappelijke ontwikkelingen, ontwikkeling van onderzoeksvaardigheden en verbanden met de actuele beroepspraktijk wordt voldaan.

Zie onderstaande tabel voor een vertaling van de Dublin descriptoren naar de opleiding.

Tabel 6. De relatie met de Dublin descriptoren

3.2 Relatie tussen doelstellingen en programma

De doelstellingen die in hoofdstuk 2 zijn geformuleerd vinden op de volgende wijze uitdrukking in het programma van de opleiding. Ten eerste in de opbouw van het voorgestelde programma, gebaseerd op het opleidingsontwerp uit het Startdocument Eerstegraads Lerarenopleiding Informatica (hoofdstuk 7 van bijlage B). Deze opbouw is vertaald in de volgende curriculumstructuur, waarin de variaties lokale verschillen weergeven, veroorzaakt door de noodzaak aan te sluiten bij de plaatselijke gang van zaken bij de lerarenopleidingen.

Tabel 7. Globale structuur van het curriculum

Het vakinhoudelijk deel van het programma

Het vakinhoudelijk deel van de masteropleiding dient de docent-in-opleiding, te samen met de reeds in de voorafgaande bacheloropleiding verworven vakkennis, toe te rusten om het schoolvak informatica te doceren en verder te ontwikkelen. We maken hiervoor gebruik van de overwegingen die in het startdocument tot de invulling van de competenties op dit gebied hebben geleid.

De vakinhoudelijke competenties vertonen uiteraard een sterke relatie met de inhoud van het schoolvak. De onderdelen van het schoolvak informatica worden weergegeven in tabel 8. Zij zijn ontleend aan het Examenprogramma informatica v.w.o., zoals vastgesteld door het Ministerie van OCW (zie: http://www.cfi.nl/Images/binform_tcm2-5061.PDF ).

Tabel 8. Het schoolvak informatica

De vertaling hiervan naar de vakinhoudelijke competenties van de eerstegraads informaticadocent in tabel 9 is uitgewerkt in het Startdocument (hoofdstuk 4 van bijlage B).

Tabel 9. Vakinhoudelijke competenties

Een belangrijk deel van deze vakinhoud heeft de student reeds verworven als startcompetenties voor de masteropleiding: het kennisniveau van de universitaire bacheloropleiding in de informatica. De verbreding en verdieping van deze kennis, noodzakelijk voor een volwaardig functioneren als eerstegraads informaticadocent (zie hoofdstuk 2), verwerft de student in het vakinhoudelijk deel van de masteropleiding. Het programma bestaat uit een samenhangende keuze uit het programma van de betreffende informatica masterprogramma’s die de drie TU’s aanbieden. Deze keuze dient te worden goedgekeurd door de examencommissie. Zie voor de mogelijke invulling hiervan bijlagen E1, E2, E3.

In tabel 10 wordt aangegeven op welke wijze de vakinhoud is, respectievelijk wordt, verworven. Het gedeelte van de tabel dat betrekking heeft op de bachelor Informatica is afkomstig uit het vergelijkend onderzoek naar de inhoud van de bachelors Informatica aan de Nederlandse universiteiten door de Informaticakamer van de VSNU.

Tabel 10. De benodigde vakinhoud

Opmerking: Zoals gebruikelijk bij de universitaire masteropleidingen kan bij betrekkelijk beperkte lacunes in de voorkennis een homologatieprogramma van ten hoogste 10 ects in het programma worden opgenomen.

Het educatieve deel van het programma

Zoals aan het einde van paragraaf 2.1 vermeld is de invulling van deze competenties in lijn met de invulling van het educatieve deel van de bestaande lerarenopleidingen aan de drie Technische Universiteiten. Daarom wordt in tabel 11 gebruikgemaakt van de vijf kerncompetenties uit tabel 4.

De afbeelding van de kerncompetenties op het educatieve deel van het curriculum wordt weergegeven in tabel 11.

Tabel 11. De benodigde educatieve inhoud

Het onderdeel Onderwijskunde wordt op elke TU voor alle TULO-studenten gezamenlijk gegeven. Zie bijlage F voor de inhoud.

De onderdelen vakdidactiek, schoolpracticum en het leeronderzoek zullen gericht zijn op het schoolvak informatica. In het onderdeel vakdidactiek wordt dankbaar gebruik gemaakt van de in de CODI-omscholing opgebouwde expertise. De plannen tot verdere samenwerking van de universiteiten en hogescholen betreffen onder meer dit onderdeel van het programma. Zie ook de opmerking aan het einde van de eerste paragraaf van hoofdstuk 2.1 en de begeleidende brief van het CODI-bestuur.

Het beoogde programma rust de student toe om goed te functioneren als eerstegraads docent in het voortgezet onderwijs.

3.3 Samenhang programma

De samenhang van het educatieve deel van het programma is dezelfde als de samenhang van het educatieve deel van het programma van de lerarenopleidingen die de universiteiten reeds aanbieden (wiskunde, natuurkunde en scheikunde). Het bestaat uit op elkaar betrokken onderwijskundige vakken, vakdidactiek, schoolpracticum en onderzoek van onderwijs. Vakdidactiek en schoolpracticum lopen gelijk op en zijn nauw met elkaar verbonden; de onderwijskundige vakken spelen vanuit hun eigen perspectief daarop zoveel mogelijk in. In onderzoek van onderwijs is er veelal sprake van onderwijsontwikkelingsonderzoek waarin er een integratie tussen de drie andere componenten plaatsvindt. In het kader van de totale lerarenopleiding is de samenhang tussen de verschillende componenten een belangrijk speerpunt. Op dit moment vindt er ter voorbereiding van een TULO-ontwikkeling op de UT een uitwerking in termen van professionele taken plaats.

De samenhang van het vakinhoudelijke deel van het programma, dat bestaat uit een keuze uit de vakken die worden aangeboden in het kader van de informatica masteropleidingen, wordt bewaakt door de examencommissie.

De samenhang tussen het educatieve en het vakinhoudelijke deel, die essentieel is voor een goede lerarenopleiding, wordt op drie punten zichtbaar, bij het onderdeel vakdidactiek, in het schoolpracticum en in het onderzoeksproject. Bij vakdidactiek worden de verbanden gelegd tussen informatica als wetenschap en als schoolvak. In het schoolpracticum krijgt dit verband een praktische uitwerking. Bij de invulling van het onderzoeksgedeelte vindt reflectie over de relatie tussen wetenschap en schoolvak plaats.

3.4 Studielast

In het programma wordt gebruik gemaakt van een variëteit aan onderwijs- en toetsingsvormen die zorg draagt voor een studeerbaar programma. De resultaten van het onderwijs worden regelmatig onderzocht door middel van student- en docentenquêtes. Op basis van de analyse hiervan worden verbeteractiviteiten ondernomen. Zie ook onderwerp 5, Kwaliteitszorg. De resultaten op dit gebied van de twee steunpilaren van de voorgestelde opleiding, de universitaire informatica-opleiding en de lerarenopleiding, zijn een garantie voor een goed resultaat wat betreft de studielast.

3.5 Instroom

De eerstaangewezen instroom voor de opleiding bestaat uit studenten met een voltooide universitaire bacheloropleiding in de informatica. De toelating van studenten met een voltooide HBO-bacheloropleiding in de informatica via een schakelprogramma zal de gebruikelijke procedures volgen.

Zoals gebruikelijk bij de diverse universitaire lerarenopleidingen kunnen daarnaast studenten met elders of eerder verworven competenties via een assessment procedure in de opleiding worden gepositioneerd. In alle gevallen is er sprake van een toelatingscommissie.

3.6 Duur

Het tweejarige programma van de opleiding beslaat 120 ects.

4. Inzet van personeel

4.1. Eisen WO

De wetenschappelijke staf is een van de belangrijkste pijlers van de beoogde opleiding. Het vakinhoudelijke deel van het programma zal worden vormgegeven en uitgevoerd door de staf van de respectievelijke Informatica afdelingen van de drie Technische Universiteiten. Het Hoogleraren-UHD plan van de capaciteitsgroepen garandeert dat competenties, kwaliteit en kwantiteit aanwezig zijn om onderwijs en onderzoek in het vakgebied op niveau vorm te geven en uit te voeren. Stafleden hebben gemiddeld 50% van hun tijd beschikbaar voor het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. Voor wat betreft het onderwijskundige deel van het programma zal gebruik worden gemaakt van de bestaande faciliteiten van TULO. De lijst van publicaties in de recente zelfstudie (2002) spreekt voor zich wat betreft de activiteiten van de wetenschappelijke staf die hierbij is betrokken.

Voor wat betreft het onderdeel vakdidactiek informatica dienen we te spreken van een nieuwe situatie. In het kader van de CODI omscholing is een begin gemaakt met de ontwikkeling van de vakdidactiek. De intenties tot samenwerking in de vormgeving van de lerarenopleidingen en het schoolvak die genoemd worden in paragraaf 1.1 hebben zeker ook betrekking op het onderzoek op het gebied van de vakdidactiek. Landelijke samenwerking zal de reikwijdte en de kwaliteit van het onderzoek vergroten.

4.2. Kwantiteit personeel

Onderstaande tabellen geven aan hoeveel fte’s op de drie TU’s voorzien zijn voor het educatieve deel. Tabel 12 schetst niet het volledige beeld. Het vakinhoudelijk deel van de opleiding is afkomstig van de bestaande MSc-opleidingen in de informatica en wordt verzorgd door de daarmee verbonden staf. Er is sprake van “aanschuifonderwijs”, waarbij de interne verrekening in de meeste gevallen is gebaseerd op behaalde studiepunten.

Het educatieve deel van de opleiding is voor een belangrijk deel afkomstig van de bestaande lerarenopleidingen van de Technische Universiteiten. Voor het overige zijn de opgenomen getallen in overeenstemming met de situatie bij de bestaande lerarenopleidingen.

Daarnaast dient melding te worden gemaakt van een aantal voorziene ontwikkelingen. In het kader van de plannen voor een drie TU MSc in Science Education (and Communication) is sprake van een substantiële uitbreiding die echter nog niet is gerealiseerd.

Tabel 12. Personeelsbezetting in de huidige situatie, aangevuld met de voorziene uitbreiding voor informatica, uitgesplitst naar functies in fte

TULO Delft

TULO Eindhoven

TULO Twente

Gegeven het huidige overheidsbeleid (wet BIO) aangaande “Opleiden in de school” is er in toenemende mate ook sprake van een ontwikkeling van schoolpracticum-docenten naar interne opleiders en coaches in de praktijkscholen waarmee nauw wordt samengewerkt. De drie universiteiten zijn bij deze ontwikkelingen middels interregionale activiteiten en / of projecten betrokken. Een voorbeeld is de deelname namens de TULO van de Universiteit Twente aan het interne opleiders - en coaches-project van de interregionale Stichting Carmel College met vo-scholen in Oost-, Zuid- en West-Nederland.

4.3. Kwaliteit personeel

Een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van universitaire opleidingen wordt gevormd door de taak van de wetenschappelijke staf om onderzoek en onderwijs te combineren. Dit geldt zowel voor de wetenschappelijke vakopleidingen zoals informatica als voor de universitaire lerarenopleidingen. Bij de jaarlijkse functioneringsgesprekken vormen de didactische kwaliteiten van de docent een van de onderwerpen van gesprek en wordt, waar nodig, een scholingstraject afgesproken. De drie technische universiteiten beschikken elk over een scholings- en professionaliseringsaanbod ten behoeve van het ontwikkelen van didactische vaardigheden bij (beginnende) universitaire docenten. Zie ook bijlage G.

De aanstelling van de vakdidactici, interne opleiders/coaches en onderzoekers zal plaatsvinden direct na de accreditatie. De vakdidactische ervaring die is verworven in de CODI-periode en de samenwerkingsplannen van de drie technische universiteiten en de universiteiten van Groningen, Utrecht en Nijmegen op dit gebied vormen een goede basis voor de startperiode.

In de bijlagen H.1, H.2 en H.3 zijn naast enkele cv’s van de docenten, betrokkenen bij het educatieve deel, slechts de cv’s van een beperkt aantal kerndocenten Informatica opgenomen. De reden hiervoor is dat het opnemen van de gegevens van alle informatici de omvang van dit dossier belangrijk zou doen toenemen, terwijl betrokkenen alle reeds als docent verbonden zijn aan geaccrediteerde MSc-opleidingen in de informatica.

5. Voorzieningen

5.1. Materiële voorzieningen

De lerarenopleiding informatica zal gebruik maken van de faciliteiten van de Technische Universiteiten. Op centraal niveau betreft dit onder meer de centrale onderwijsruimten, de bibliotheek, het studenten service centrum, de ict-voorzieningen. Tevens kan de opleiding gebruik maken van de voorzieningen van de vakopleidingen Informatica, zoals daar zijn een uitgebreide vakbibliotheek en specifieke computerfaciliteiten.

Bij TU Eindhoven vallen de studenten onder de notebook-regeling en worden zij in staat gesteld tegen een sterk gereduceerde prijs een notebook aan te schaffen.

Op de campus van de Universiteit Twente zijn alle studentenflats voorzien van uitstekende netwerkvoorzieningen. In vrijwel alle overige gebouwen op de campus is het netwerk toegankelijk via wireless LAN’s.

Ook de studentenflats in Delft zijn via breedband verbonden met internet.

5.2. Studiebegeleiding

De Technische Universiteiten en de betrokken faculteiten maken gebruik van een adequaat en goed functionerend systeem van studentbegeleiding.

Op universitair niveau zijn er studenten centra waarin een aantal diensten zijn gebundeld. Er worden cursussen, maar ook individuele begeleiding, aangeboden als hulp bij studie- en persoonlijke problemen.

Op opleidingsniveau spelen onder meer de studieadviseur en de opleidingscoördinatoren een rol. Voor wat betreft de lerarenopleiding zal de directe studieadviseur veelal de betreffende vakdidacticus zijn. Voor meer algemene vragen is de coördinator van de master-opleiding de aan te spreken persoon. De vorderingen van de studenten worden actief gevolgd aan de hand van een digitaal registratiesysteem voor de studievorderingen en, waar nodig, wordt actie ondernomen. Het leidend beginsel is steeds: de student is zelf verantwoordelijk voor het verloop van de studie, maar het is de taak van de opleiding dit te bevorderen door belemmeringen weg te nemen.

6. Interne kwaliteitszorg

6.1. Systematische aanpak

De kwaliteitszorg van de lerarenopleiding Informatica zal aansluiten bij de procedures die in de Informatica-opleidingen van de drie Technische Universiteiten en in de TULO gangbaar zijn. Deze zijn in de afgelopen visitaties positief beoordeeld.

De drie Technische Universiteiten hebben ieder een uitgewerkt systeem voor kwaliteitszorg binnen de opleidingen, zoals weergegeven in tabel 13. De lerarenopleidingen conformeren zich aan deze algemene werkwijze en de daarin gehanteerde instrumenten, die beschreven zijn in kwaliteitshandboeken.

Om in te spelen op de specifieke kenmerken van de opleidingen (combinatie van vakinhoudelijke en beroepsvoorbereidende elementen; relatief grote omvang van het schoolpracticum) en van de deelnemers (zij-instromers) zijn of worden toegespitste instrumenten ingezet.

Tabel 13. Kwaliteitszorg

6.2. Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld

Medewerkers

De betrokkenheid van de medewerkers is een vanzelfsprekendheid. Enerzijds spelen zij een rol bij het onderwijs aan en de begeleiding van de studenten, anderzijds nemen zij deel aan de opleidingscommissie, de faculteitsraad en de universiteitsraad. Stafleden worden geacht ca. 10% van hun tijd te besteden aan taken op het gebied van beleid en beheer. Hierdoor wordt hun deelname aan het proces van kwaliteitsbeheersing en –verbetering, aan curriculumontwikkeling en andere aspecten van het onderwijsproces geborgd. Bovendien komen resultaten van evaluatieonderzoek in het kader van de interne kwaliteitszorg standaard aan de orde in de functionerings- en beoordelingsgesprekken en de tussentijdse werkbesprekingen.

Studenten

De actieve en positieve deelname van studenten aan de opleidingscommissie is binnen de betrokken faculteiten (TU Delft: Technische Natuurwetenschappen; TU Eindhoven: Wiskunde en Informatica; U Twente: Gedragswetenschappen) een gegeven. De huidige lerarenopleidingen hebben elk een opleidingscommissie. De inzet en betrokkenheid van de studenten in de opleidingscommissies op de verschillende locaties is goed. Hoewel de regelmatige evaluatie van het onderwijs af en toe tot een zekere enquêtemoeheid bij de studenten lijkt te leiden, hebben we niet te klagen over de betrokkenheid van de studenten. In voorkomende gevallen is er grote bereidheid bij te dragen aan de voorbereiding van onderwijsvernieuwingen zoals de invoering van een studentportfolio.

Alumni

Om te beginnen bestaat er een hecht netwerk van informaticadocenten die de CODI-omscholing hebben afgerond. Deze groep van ruim 300 docenten vormt een waardevolle bron van informatie over de praktijk van het schoolvak waarop zelden tevergeefs een beroep wordt gedaan.

TU Delft

Alumni van de lerarenopleiding worden incidenteel betrokken bij de huidige opleiding. Nadat zij de nodige ervaring hebben opgedaan, treden zij vaak op als schoolpracticumbegeleider.

TU Eindhoven

De TU/e maakt gebruik van het Alumni Informatie Systeem en het Alumninet TU/e, waarbinnen een aantal faciliteiten voor alumni zijn gerealiseerd. Tevens neemt de TU/e deel aan de WO monitor, het jaarlijkse onderzoek onder recent afgestudeerden. Vertegenwoordigers van de besturen van de alumniverenigingen van de opleidingen, van de faculteiten en van de TU/e ontmoeten elkaar in het Eindhovens Alumni Platform. Dit platform is opgericht om samenwerking tussen de TU/e en de alumniverenigingen en tussen de alumniverenigingen onderling te stimuleren.

Op facultair niveau speelt de alumnivereniging VIE (Vereniging Informatica-ingenieurs Eindhoven) een belangrijke rol, onder meer als een van de kanalen waarlangs signalen uit het beroepenveld binnenkomen. We verwachten een soortgelijke relatie met de alumni van de beoogde nieuwe opleiding te onderhouden.

U Twente

Informatica aan de UT heeft een actieve alumnivereniging die regelmatig door de opleiding geraadpleegd wordt over het studieprogramma. De UT neemt ook deel aan de WO-monitor. Bij onderwijsontwikkelingen en nascholingsactiviteiten consulteert het Instituut ELAN waaraan de lerareopleiding is verbonden regelmatig afgestudeerden van de lerarenopleiding. Daarnaast treden zij op als schoolpracticumdocent. In beide gevallen is er sprake van netwerken die geregeld bij elkaar komen voor doeleinden van onderwijsontwikkeling en professionalisering. Het ligt in de bedoeling om met de afgestudeerde informatica-leraren op dezelfde manier contacten te onderhouden.

Beroepenveld

De contacten met de afnemende scholen zijn van essentieel belang voor de opleiding. Voor een deel zullen de contacten lopen via de organisatie van het schoolpracticum. De begeleiding van de studenten is alleen goed vorm te geven door intensieve contacten met docenten en schoolleidingen. De opleidingen spelen in op de ontwikkelingen aangaande “Opleiden in de school” met netwerkvorming en professionalisering van interne opleiders en coaches (zie ook hoofdstuk 4).

Ook hier kunnen de CODI-alumni een significante rol spelen.

We verkeren in de gelukkige omstandigheid dat er goede contacten zijn met de zittende docenten die de omscholing van CODI hebben gevolgd. Deze docenten hebben een belangrijke rol gespeeld bij het ontwikkelen van het schoolvak. De informatie-uitwisseling tussen de docenten via de site http://www.informaticavo.nl heeft in deze ontwikkeling een grote bijdrage geleverd.

TU Delft

Door het Netwerk Technisch Ontwerpen onderhoudt TULO TU Delft contacten met docenten en scholen in de regio.

TU Eindhoven

De TULO Eindhoven onderhoudt goede contacten met zowel de Stichting Ons Middelbaar Onderwijs, de OMO scholen als met vele andere scholen in de regio, zowel formeel in de vorm van samenwerkingsovereenkomsten als informeel op de werkvloer. Op de jaarlijkse rectorendagen en decanendagen vindt informatie uitwisseling plaats en worden werkcontacten gelegd.

De contacten met het beroepenveld van de informaticaopleidingen van de faculteit Wiskunde en Informatica vinden onder meer plaats via een Externe Advies Commissie. We verwachten een soortgelijk contact met het onderwijsveld op te zetten.

U Twente

ELAN heeft een intensieve band met 40 scholen voor voortgezet onderwijs in het Oostelijk landsdeel, zowel met scholen van de confessionele Stichting Carmel College, met neutraal bijzondere scholen (Dalton, Montessori, Vrije school) als met openbare scholen dan wel samenwerkingsorganen van deze scholen (bv. Stedenband Twente) Eén en ander is georganiseerd in netwerken als het LINX-platform – met name gericht op aansluiting vo – ho – en het STSCC-samenwerkingsverband (30 scholen van de Stedenbandscholen en de Stichting Carmel College)) waarin met name de integratie van ICT on het vo-onderwijs centraal staat. Het instituut ELAN is vertegenwoordigd in gremia als de stuurgroep en de ICT-coördinatoren-bijeenkomst.. Daarnaast bestaat er per discipline waarvoor ELAN opleidt een zogenaamde “onderneming” waarin jaarlijks met docenten en scholen scholings- en vernieuwingsprojecten worden uitgevoerd (bv. technisch ontwerpen, leren onderzoeken, bèta-profilering, technasium, etc.)

7. Condities voor continuïteit

7.1. Afstudeergarantie

Een student die aan de studie voor MSc in Computer Science Education begint zal, mits voldoende prestaties worden geleverd, in staat worden gesteld deze studie te voltooien. De procedures die binnen de TULO en de drie Technische Universiteiten worden gehanteerd staan hiervoor garant. De inbedding in de bestaande leraren- en vakopleidingen ondersteunt dit. De verroostering van het onderwijs- en examenaanbod is zodanig dat studenten het programma binnen de gewenste termijn kunnen voltooien.

7.2. Investeringen

De investeringen voor de opleiding zijn volledig afgedekt. De opleiding wordt enerzijds ingebed in de bestaande Technische Universitaire Lerarenopleidingen en anderzijds in de bestaande MSc-opleidingen in de Informatica. Eventuele financiële tekorten in de aanloopfase worden door de instellingen gedragen.

Het landschap van MSc-opleidingen van de drie Technische Universiteiten is op dit moment volop in beweging. In het kader van de voorbereiding van de 3 TU Graduate School van de Federatie van Technische Universiteiten speelt daarbij ook het inpassen van de lerarenopleidingen een rol. De voorlopige plannen (en de subsidie die hiervoor is toegezegd) zien er voor Informatica gunstig uit. Daarnaast leveren regionale samenwerkingsverbanden een gunstige bijdrage aan de start van de voorziene opleiding. De TU/e heeft kortelings een samenwerkingscontract met Fontys Hogescholen afgesloten met het oogmerk samen te werken bij een Master of Science in Science Education.

Dergelijke samenwerkingen, zowel nationaal als regionaal, versterken de positie van de lerarenopleidingen.

7.3. Financiële voorzieningen

De hierna volgende berekeningen zijn gebaseerd op de volgende aannames:

•Uitgaand van het meerjarige gemiddelde over de bestaande lerarenopleidingen (wiskunde, natuurkunde, scheikunde) wordt een verwachte jaarlijkse instroom en uitstroom berekend. Hierbij wordt uitgegaan van een gemiddeld rendement van 2/3. Voor wat betreft de kosten van de onderwijsuitvoering gaat het om de kosten van het educatieve deel ( het vakinhoudelijk deel is aanschuifonderwijs), onderwijskundigen en vakdidactici (zie totale opgave in paragraaf 4.2. Ca 60% van het aantal fte wordt voor onderwijsuitvoering ingezet)

•De twee tabellen (14 & 15, 16 & 17, resp. 18 & 19) bevatten respectievelijk de inkomsten en kosten van het totaal van de vier bèta-opleidingen.

•Het informatica onderwijs is, zoals gezegd, aanschuifonderwijs bij de MSc Computer Science and Engineering en brengt verwaarloosbare extra kosten met zich mee. De interne verrekening vindt plaats via behaalde studiepunten.

•De opleiding zal verantwoordelijk zijn voor een kwart van de plaatselijke TULO kosten, maar eveneens voor een kwart van de opbrengst.

7.3.1. Financiële voorzieningen TUD

Verwachte jaarlijkse instroom van 5 informaticastudenten.

Tabel 14. Inkomsten uit onderwijs, waarvan ¼ ten bate van informatica

Tabel 15. Kosten van het onderwijs (educatief deel van het programma), waarvan ¼ ten laste van Informatica

7.3.2. Financiële voorzieningen TU/e

Verwachte jaarlijkse instroom van 15 informaticastudenten.

Onderstaande tabellen zijn afkomstig uit de samenwerkingsovereenkomst tussen de TU/e en Fontys. Hierbij is al rekening gehouden met de vier specialisaties, wiskunde, natuurkunde, scheikunde en informatica. Een kwart van kosten en baten dient dus te worden toegerekend aan informatica. Zoals te verwachten heeft het deel wat betrekking heeft op onderwijs een negatief saldo. Daarnaast wordt een (beperkte) hoeveelheid inkomsten uit onderzoek verwacht. De instellingen staan garant voor eventuele tekorten in de aanloopfase.

Tabel 16. Inkomsten uit onderwijs, waarvan ¼ ten bate van Informatica

Tabel 17. Kosten van het onderwijs (educatief deel van het programma), waarvan ¼ ten laste van Informatica

De afgelopen jaren vond gemiddeld een tot anderhalve promotie per jaar plaats bij de TULO Eindhoven. Dat wil zeggen bijna een halve promotie per jaar per opleiding. Gezien het belang van een verdere uitbouw van de informaticadidactiek en de intentie hierin landelijk samen te werken is de verwachting dat informatica, na de aanloopperiode, ook op een halve promotie per jaar, of liever gezegd, op een promotie per twee jaar mag rekenen.

7.3.3.Financiële voorzieningen UT

Verwachte jaarlijkse instroom van 10 informaticastudenten.

Tabel 18. Inkomsten uit onderwijs, waarvan ¼ ten bate van Informatica

Tabel 19. Kosten van het onderwijs (educatief deel van het programma), waarvan ¼ ten laste van Informatica

Er wordt gestreefd naar 1 promotie per twee jaar met name in het kader van de nadere ontwikkeling van de bèta-didactiek, in het bijzonder die van de infromatica. Voorts zullen aanvullende inkomsten worden verworven via professionalisering van vo-docenten en deelname aan vernieuwingsprojecten die parallel lopen aan het werk dat sowieso moet worden gedaan.

Literatuur

1.Deltaplan Bèta en Techniek, Ministeries van EZ, OCW en SZW, 19 december 2003

2.Gesellschaft für Informatik, Empfehlungen zur Lehrerausbildung und Lehrerweiterbildung für Informatik und informationstechnische Grundbildung, LOG IN 19:1 (1999), p. I – XII

3.Final Report of the Joint ACM-IEEE-CS Task Force on Computing Ciurricula 2001 for Computer Science.

4.http://www.acm.org/edsigs.html , ACM Special Interest Group on Computer Science Education

5.Zelfstudie 2002, Technische Universitaire Lerarenopleiding

6.De universitaire lerarenopleiding in de Bachelor-Master structuur (2004), ICL/VSNU