Promovenda Miriam de Graaff bracht 355 morele dilemma’s in kaart voor haar promotieonderzoek aan de Universiteit Twente.
Iedere militair op missie ervaart dilemma’s, ongeacht rang of uitzendervaring. Bij militaire dilemma’s wordt vaak gedacht aan keuzes in extreme situaties zoals: wel of niet schieten? In de praktijk, blijkt uit dit onderzoek, blijken de militaire dilemma’s heel divers en vaak genuanceerder. Ze gaan bijvoorbeeld over loyaliteit naar de commandant versus loyaliteit aan de maatjes, of over het handhaven van internationale afspraken (mandaten) versus het eigen morele kompas. De dilemma’s vallen in drie categorieën: werk gerelateerde dilemma’s, culturele dilemma’s en persoonlijke dilemma’s. De Graaff onderzocht de wijze waarop militairen met deze dilemma’s omgaan. Opvallend is dat naarmate de situatie heftiger is, zij vaak minder zorgvuldig wordt geïnterpreteerd. Daarnaast valt op dat militairen die hun eigen moraliteit belangrijk vinden eerder geneigd zijn de situatie te relativeren en eigen gedrag eerder goedpraten. De Graaff promoveert 12 januari aan de Universiteit Twente op haar onderzoek.
In 2010 ging De Graaff mee naar Afghanistan met de laatste missie van Task Force Uruzgan. Ze werd tijdelijk gemilitariseerd tot de rang van kapitein. De Graaff: “Ik sprak met militairen en heb me gericht op hun eigen beleving van de morele dilemma’s.” Dat die beleving en interpretatie heel verschillend kan zijn, blijkt uit het volgende voorbeeld. Twee Nederlandse militairen staan bij een wegversperring die door hen is ingericht om voertuigen op smokkel van wapens en terroristen te controleren. Er arriveert een auto met op de achterbank een vrouw met ernstige brandwonden; ze zijn op weg naar het ziekenhuis. De militairen zorgen ervoor dat de controle zo snel mogelijk uitgevoerd wordt zodat de man met zijn vrouw door kan rijden. Maar wanneer ze klaar zijn, gaat de man eerst nog rustig een sigaret roken. De twee militairen reageren verschillend. De één vindt de situatie verschrikkelijk en reageert heftig en boos op de man. De andere militair zegt: ‘ik hoef daar niks van te vinden’. De Graaff: “Vaak is het niet zo zwart-wit: er zijn nog meer opties dan ‘jouw norm opleggen en boos worden’ of ‘niets doen’, zoals de man respectvol aansporen te vertrekken, of kijken of een medisch hulpverlener alvast iets voor de vrouw kan betekenen. Aan dit soort voorbeelden merk je dat het mentale gereedschap van militairen is gericht op ‘split second’ beslissingen. Ze krijgen aangeleerd snel te handelen en dan wordt er vaak maar naar beperkte handelingsmogelijkheden gekeken, terwijl genuanceerdere opties voor dergelijke precaire situaties geschikter zijn. Deze situaties vragen meer kritische reflectie.”
De Graaff onderzocht het gehele spectrum van morele uitdagingen die militairen gedurende militaire operaties tegenkomen. Van tragische incidenten tot ‘kleinere’ dilemma’s. De Graaff: “Wat voor de één ogenschijnlijk onbelangrijk is, is voor de ander echt een moreel dilemma met behoorlijke impact. Bijvoorbeeld: een korporaal was gewend zijn gevoelens en ideeën met zijn partner te delen. Nu tijdens uitzending werd dat opeens anders, hij voelde nog steeds die behoefte, maar door het omkomen van een naaste collega en de dreiging in het gebied was hij bang dat delen van zijn gevoel zijn vriendin van slag zou maken. Een ander voorbeeld: een vrouwelijke militair ervaart dilemma’s wanneer ze moet samenwerken met militairen uit andere culturen, die geen leiding van een vrouw willen ontvangen.”
Militairen ervaren vaak dat dit niet de situaties zijn waarover ze praten met anderen. De Graaff: “Mensen die defensiewereld niet kennen hebben vaak geen weet van deze morele uitdagingen, en gesprekken blijven dan vaak nogal aan de oppervlakte. Ze gaan dan over of iemand geschoten heeft of niet. Mijn onderzoek geeft inzicht in het totaal plaatje van het dagelijks leven van militairen tijdens uitzending.”
De Graaff voerde haar promotieonderzoek uit naast haar functie als senior integriteitsadviseur en plaatsvervangend afdelingshoofd bij defensie.
Culturele dilemma's
Tijdens een patrouille komen militairen in aanraking met een ziek kind, een meisje. volgens de lokale cultuur mag meisje niet geholpen worden door een man. De mannelijke medisch hulpverlener die met de militairen mee is kan zonder veel moeite het meisje behandelen, terwijl niets doen voor het meisje ernstige gevolgen zal hebben. Wat moeten de militairen met deze situatie?
Persoonlijke dilemma’s
Nederlandse militairen krijgen de opdracht om na een zelfmoordaanslag op een markt de locatie schoon te maken. De militairen moeten lichaamsdelen van de zelfmoordenaar verzamelen en aanwijzingen verzamelen die kunnen leiden tot het netwerk van terroristen. Terug op het kamp is er de mogelijkheid om met familie te bellen. Een van de soldaten twijfelt om haar familie over deze ervaring te vertellen. Aan de ene kant zal het haar helpen om de intense ervaring te verwerken, aan de andere kant zal haar familie enorm schrikken.
werkgerelateerde dilemma’s
Een Nederlandse luitenant in Mali is op uitzending in een kamp. Daar worden een aantal mensen ziek, men denkt aan een ebola uitbraak. De internationale kampcommandant wil wachten met erover te communiceren tot duidelijk is of het echt om Ebola gaat. Een Nederlandse luitenant weet dat een paar uur later een Nederlandse groep zal arriveren. Nu kunnen ze nog gewaarschuwd worden, voordat ze besmettingsgevaar lopen. Hij heeft een dilemma: orders opvolgen of de gezondheid van zijn collega’s voorop stellen?
