“Het begint soms met een klein experimentje. We zien rare dingen die we willen verklaren.” Detlef Lohse, Simon Stevin Meester 2009, wordt in zijn onderzoek gedreven door nieuwsgierigheid.
Spiegheling en daet: deze begrippen waren leidend voor de naamgever van de hoogste Nederlandse onderscheiding voor technisch-wetenschappelijk onderzoek. Eeuwen geleden vond de wis- en natuurkundige Simon Stevin al dat er geen theorie kon bestaan zonder experiment. Zijn motto is prof. Detlef Lohse op het lijf geschreven. De UT-hoogleraar Vloeistoffysica laat nieuwe fysische inzichten steevast gepaard gaan met experimenten die de wereld verbaasd doen staan.
Toch was het voor hem bepaald niet vanzelfsprekend dat hij in aanmerking kwam voor deze onderscheiding. De Technologiestichting STW, die het Simon Stevin Meesterschap op 8 oktober heeft uitgereikt, heeft 'toepassing' en 'valorisatie' hoog in haar vaandel. Lohse's onderzoek staat juist te boek als fundamenteel en gedreven door nieuwsgierigheid. Dat sluit echter niet uit dat de meest uiteenlopende toepassingen, bijna ongevraagd, komen bovendrijven. "Deze onderscheiding is een erkenning dat we daarin een mooi evenwicht weten te vinden. Een blije verrassing dus, en een opsteker voor mijn hele groep, niet voor mij alleen," aldus Lohse.
BELLETJES IN INKJET
Voor zijn presentatie heeft hij bewust een toepassingsgericht onderzoeksproject gekozen. "Daar heb ik lang over nagedacht, we hebben zoveel mooie onderwerpen waar ik graag over vertel. Maar ik heb me beperkt tot het onderzoek dat we doen in samenwerking met Océ. We onderzoeken verschillende aspecten van inkjet printing. Inderdaad, een toepassing dichtbij huis. Maar het levert ook een schat aan fundamentele vragen op. Dat begint al met de impact van een inktdruppel op het papier. We doen ook akoestisch onderzoek naar het inktkanaal. Daarin bleken verstoringen op te treden. De oorzaak: de vorming van belletjes. Dat kón gewoon niet anders, dat herkenden we meteen."
Bellen en turbulentie in vloeistoffen vormen de rode draad in Lohse's onderzoekscarrière. Hij verwierf wereldfaam met een sluitende verklaring voor het verschijnsel 'sonoluminescentie' - een belletje gaat licht geven onder invloed van ultrageluid. Hij haalde de internationale pers met een verklaring in Science, voor de knallen die een onooglijk beestje, de pistoolgarnaal, onder water produceert. Zijn groep publiceerde over droog drijfzand, over springende shampoo. Over schepen die dankzij kleine belletjes minder brandstof verbruiken, over nieuwe medische diagnostiek die gebruik maakt van - opnieuw - belletjes.
TURBULENTIE
Was er dan een hoogtepunt? "Er zijn vrij veel onderwerpen die mij na aan het hart liggen, en het wisselt zelfs van week tot week of maand tot maand. Maar als ik nu één onderwerp moet noemen zou dat warmtegedreven turbulentie zijn, de 'Rayleigh Bénard convectie'. Tien jaar geleden had de natuurkundewereld dit onderwerp al afgesloten, het werd als 'klaar' beschouwd. Toen ik tijdens een werkbezoek in Lyon kennis maakte met nieuwe meetresultaten, dacht ik: 'dit klopt niet met de bestaande theorie'. Op de terugweg in het vliegtuig kwamen de eerste gedachten over een nieuwe benadering. Tien jaar later zijn er tal van nieuwe inzichten dankzij nieuwe experimenten in de hele wereld. Onze nieuwe theorie staat nog steeds!"
"Het onderzoek laat zich vaak niet regisseren. Het begint soms met een klein experimentje dat een student in ons lab uitvoert. Er treden rare dingen op die we willen verklaren. Een kogeltje dat in los zand valt, waarbij zich een jet vormt. Die studentenprojecten zijn heel belangrijk voor nieuwe ideeën."
TWEE KEER DUBBEL RAAK
Lohse ontving in 2005 de Spinozapremie en nu, in 2009, het Simon Stevin Meesterschap. Zijn UT-collega Albert van den Berg doet het 'andersom': hij werd in 2002 Simon Stevin Meester en krijgt in november 2009 de Spinozapremie. "Die volgorde is illustratief. Hij is sterker toepassingsgericht dan ik en ik vind het mooi dat zijn schitterend werk nu ook via de Spinozapremie herkend wordt. Bij mij komen de toepassingen later. Met Albert werken wij nauw samen op het gebied van micro- en nanofluidics. Ik zal er zeker bij zijn als hij de prijs in ontvangst neemt!"
Meer informatie over de vakgroep Physics of Fluids van prof. Detlef Lohse: htp://pof.tnw.utwente.nl/
Meer informatie over het Simon Stevin Meesterschap en de Technologiestichting STW: www.stw.nl
VIDEO 'LEAPING SHAMPOO''
Onderstaande video is een voorbeeld van eerder onderzoek van de vakgroep Physics of Fluids.
www.youtube.com/v/GX4_3cV_3Mw&rel=0
