'Mediahype'? Kom nou toch
Niet de massamedia maar de sociale media mobiliseerden jongeren om naar Haren te gaan. Ze kwamen uit zichzelf, vindt Jan van Dijk.
Door Jan van Dijk woensdag 20 maart 2013
In zijn kritiek op het rapport van de commissie-Cohen komt Peter Vasterman (Opinie, 13 maart) tot een aantal verkeerde conclusies. Uit de toename van het aantal Facebookberichten op de dag dat de massamedia er aandacht aan gingen besteden, leidt hij onmiddellijk af dat dit het gevolg was van deze media-aandacht. Dit is primitief oorzaak-gevolg denken. In werkelijkheid was er in de dagen voor ‘Haren’ sprake van een interactie tussen invloeden van sociale media, massamedia, jongeren die een feest wilden dat naderde en hun eigen communicatiemiddelen. Het heeft geen zin hier een factor uit te lichten en die voorop te stellen.
Vasterman heeft een achterhaald idee van wat tegenwoordig een mediahype vormt. Die doet zich steeds vaker voor en wordt niet alleen gecreëerd door omroep en krant maar ook door sociale media, telefonie en fysieke bijeenkomsten. Bovendien is het niet alleen een zaak van zenders, maar ook van ontvangers. Het zijn de mensen zelf die een hype creëren. Toen Giethoorn deze winter volstroomde met een enorme menigte schaatsliefhebbers was die het resultaat van media-aandacht en de mobilisatie via Facebook en mobiele telefonie. Maar ook van de behoefte om en masse te schaatsen.
De afgelopen weken heeft de dansrage Harlem Shake in een aantal steden duizenden liefhebbers bij elkaar gebracht. Facebook was hierbij overduidelijk de drijvende kracht. Vasterman zal moeten accepteren dat de sociale media in korte tijd een grote mobiliserende kracht gekregen hebben. Zij doen dat in een land met ongekende mediadichtheid waarin iedereen op alles reageert.
De commissie-Cohen heeft ervoor gekozen uit te gaan van de daadwerkelijke ontvangers, de jongeren, en niet van de media. Wat dreef hen te komen op een feest dat er niet heette te zijn? Als we het aan de jongeren zelf vroegen in onze interviews en enquêtes waren vrienden, sociale media en gewoon nieuwsgierigheid en de verwachte kicks de drijvende krachten. En in beperkte mate de massamedia. Vanzelfsprekend ligt dit anders bij degenen die ‘Haren’ alleen via de televisie gevolgd hebben. Zij krijgen de indruk dat het één grote massamediahype was. De onderzoekers hebben vastgesteld dat er binnen Facebook veel meer gereageerd werd op andere sociale media berichten dan op de massamedia.
Op 17 september nam de aandacht voor ‘Haren’ op Facebook plotseling sterk toe, tezamen met het aantal aanmeldingen om te komen en de onderlinge discussie. Dit werd opgemerkt door een journalist van Trouw die de media-aandacht de volgende dag in gang zette. De massamedia reageerden dus op een fenomeen uit de sociale media, niet omgekeerd. Tot die tijd hadden zij er nauwelijks aandacht aan besteed. Op de dag van ‘Haren’ en daarna was de aandacht van de massamedia veel groter dan ervoor. In haar rapport geeft de commissie een groot aantal empirisch onderbouwde redenen waarom de massamedia niet de belangrijkste aanjagers geweest kunnen zijn om naar Haren te komen. Deze media hebben ‘Haren’ voor het grote publiek op de agenda gezet, de aandacht versterkt en het belang van het verschijnsel gelegitimeerd voor de jongeren die wilden gaan.
Vastermans bewering dat de massamedia volgens de commissie ‘neutraal’ hebben bericht over Haren is onjuist. Ook hier is haar conclusie heel wat genuanceerder. Min of meer neutraal waren de dagbladen en de radio en tv-journaals in de dagen voor het evenement. Maar zeker niet een aantal FM-stations en deels ook niet De Wereld Draait Door. Die droegen bij aan de mobilisatie.
De commissie-Cohen heeft niet willen meedoen aan het zoeken naar zondebokken achteraf. Of die zondebokken nu massamedia, sociale media, hooligans, politietroepen of burgermeesters waren. In Haren is iets gebeurd dat uiteindelijk niemand gewild heeft. Het gaat niet aan om er één schuldige uit te pikken.
Jan van Dijk is hoogleraar Communicatiewetenschap aan de Universiteit Twente en lid van de commissie-Cohen (Project X Haren)